Digitale uitgave van:

echt gegen der kirchen über, hueren, und durch dasselbige haus unter den stuel
da der Printz sitzet, miniren, ob ihm das eine felet (mislukt) , doch das ander
nicht failliren soll. Zum dritten, hat ehr ein haus zu Middelborg auch gehüret,
recht der kirchen über, undt aldar mit 250 callibers inzulegen vermeinet undt
dieselbige, wan i. G. in die Kirchen gehen wurde, mitt einem lauffenden fewer
(lont) ahnzustecken”.
Nog dezelfde dag dat de Prins stierf, hebben allerlei op dat ogenblik te Delft
vertoevende personen daaromtrent berichten verzonden, waarin met zeldzame
eenparigheid vermeld wordt, dat de getroffene, eer hij stierf, in de woorden „Mon
Dieu aies pitié de mon áme! Mon Dieu aies pitié de ce pauvre peuple!”, aan
hetgeen er in zijn laatste moment in hem is om gegaan uiting heeft gegeven.
De onmiddellijkheid en de algemeenheid, waarmee deze tijding verspreid
geworden is, maakt het, dunkt mij, ten
[281]
enenmale onaannemelijk, dat de genoemde uitroep, zoals sedert de verschijning
van L. de Beauforts Leven van Prins Willem I gedurig beweerd is, legendarisch
zou zijn. Al was er te dezen geen enkel ander argument, dat gewicht in de schaal
kon leggen : legendevorming eist altijd enige tijd!
Overigens is deze kwestie m. i. volstrekt niet zo belangrijk als men haar
gewoonlijk voorstelt. Waarom wordt de overlevering omtrent dit spreken van
Oranje zo dikwijls in twijfel getrokken? Uit louter liefde voor de historische
waarheid? Neen, veeleer omdat men zo doende immers kon laten zien hoe de
Prins stierf : „zijn oproerig leven met een onzalige dood besluitende”, zoals het in
het Discours heet, waarover Fruin indertijd uitvoerig heeft gesproken. Welnu, wij
hebben werkelijk de genoemde laatste woorden niet nodig voor het leveren van
het bewijs, dat de geest, die de Prins bij zijn sterven heeft bezield, er juist
omgekeerd een van oprechte vroomheid is geweest. Even twee jaar geleden, na
de aanslag van Jean Jaureguy, sprak hij immers geheel eender: „j'ay recours à la
miséricorde de Dieu; en la seule miséricorde de Dieu consiste mon salut”. En hoe
beslist luidde ook niet het oordeel van Jan van Nassau, toen deze ruim een week
na de moord aan Louise de Coligny daarover zijn deelneming betuigde: ,,quand
je regarde... que la conjonction que le feu monseigneur le Prince a avec nostre
souverain frère et Seigneur Jésus Christ, auquel il fault estre rendu conforme, et
que par ceste trahison, de laquelle il a pleu à Dieu se servir à cest effect, la
conjonction qu'il avoit en sa juste cause avec le chief, a esté comme seelée
(scellée = bezegeld)
[282]
je trouve suffisament des soulas en ce qui passe la nature pour surmonter la
douleur naturelle".
Het hier voor de dag gekomen verschil van mening ten opzichte van 's Prinsen
laatste woorden is een karakteristiek symptoom van het gebrek aan
eenstemmigheid in de beoordeling van zijn persoon in het algemeen, waarvan de
blijken een onafgebroken ketting vormen vanaf... ja, eigenlijk van het ogenblik
van zijn dood af tot op de dag van heden. Zagen reeds de Leidse predikant
Petrus Hackius en Cornelis Pietersz Hooft, de Amsterdamse burgemeester, in zijn
vermoord worden min of meer een verdiende straf, terwijl de landgraaf van
Hessen hem „nostri temporis Macabaeus” noemde en zijn lijkredenaar Arent
Cornelisz verklaarde dat hij „een treffelick instrument Godts” was geweest,