Digitale uitgave van:

Zo is dan ook de eerste, die — in het begin van 1570 — bij de Prins over
hervatting van de strijd komt spreken, Paulus Buys, een Leidenaar geweest. Zo
richt zich de commissiebrief voor Dirk Sonoy d.d. 8 Februari van dat jaar vooral
tot die van Holland en Zeeland. Bij een manifest van 22 April worden tot 's
Prinsen commissarissen alleen Hollanders aangesteld. In de daarop volgende
zomer reist Wesenbeke, om te beter de geesten te kunnen bewerken — hoewel
hij zelf een Antwerpenaar is — naar Holland. De steden, die men meer dan
andere in het vizier houdt om ze aan de zaak der vrijheid te verbinden, zijn de
Hollandse havensteden. En niet anders in 1572, als de veldtocht tot ontzet van
Bergen mislukt is. De Nederlandse zaak, schreef Zacharias Ursinus 12 November
van dat jaar aan Johannes Crato, de Nederlandse zaak staat er allerellendigst
voor. ,,De uitkomst heeft geleerd, dat de Spanjaarden, toen het
[198]
leek dat zij te gronde gingen, terecht toch hoopvol zijn gebleven. De Hollanders
en Zeeuwen verschansen zich te midden hunner moerassen". „Infimum
praesidium”, een povere linie van defensie, voegt hij er aan toe 1). En al kwam
het beter uit dan hij vreesde, het scheen metterdaad zo te zijn. Deze
verschansing was werkelijk op dit ogenblik de enig overgeblevene!
Nu de manier, waarop de Prins in de jaren 1570 tot 1576 bij de zo in beeld
gebrachte constellatie zijn weg heeft gezocht. Ze vertoont goed waarneembaar
en tegelijk consequent deze lijn : „met voorsichtigheyt en evenwel met vigeur” !
Van meet af is dat aan de dag gekomen.
Wel leek het aanvankelijk of die vigeur ontbrak. Meer dan één uitdrukking toch
uit die tijd geeft ons sterk de indruk, dat Oranje er toen niet over dacht opnieuw
de wapenen op te vatten; dat hij door het gebrek aan medewerking van de zijde
der Nederlanders, waarop hij bij de veldtocht van 1568 was gestoten, daar voor
goed van afgeschrikt was. Het staat echter vast dat dit alleen maar een
maneuver was. Zeker wilde hij er zo spoedig mogelijk weer op los. Maar hij
voelde niets voor „vigeur” zonder „voorsichtigheyt”. Hij wilde niet van wal steken
zonder het benodigde geld toegezegd te hebben gekregen en zonder waarborg te
hebben dat de Nederlanders hem niet voor de tweede maal in de steek zouden
laten. Principiële afkeer van verzetspleging kon na de verandering, die hij te
dezen opzichte in 1567 had doorgemaakt, hier uiteraard geen rol meer spelen.
Zowel blijkens zijn theoretische uiteenzettingen als blijkens de praktijk van zijn
optreden was hij daar nu geheel over heen. Op deze manier zien wij hem
bijvoorbeeld in een
1) Neue Heidelberger Jahrbücher, Jhrg XIV (1905). S. 83.
[199]
brief aan Keizer Maximiliaan II d.d. 27 Aug. 1572 over de redenen, waarom hij
de wapenen tegenover Alva en zijn tirannie heeft opgenomen, schrijven : niet
slechts het geschreven recht, maar ook „le droit de la nature et des gens, que
j'ai si souvent reclamé en vain”, laat mij alleen dit opnemen der wapenen, bij
wijze van laatste redmiddel, over. En wat die praktijk van zijn optreden betreft :
wijst deze niet eveneens aan, dat hij dit standpunt heeft ingenomen, in zoverre
als zij laat zien dat de vraag hoe dat verzet te legitimeren op dit ogenblik
eigenlijk maar weinig belang meer voor hem had? Immers een vaste lijn hierin
volgen deed hij thans niet meer. Nu eens — bijv. als hij zich in 1572 met de