Digitale uitgave van:

Nauwelijks was het gelukt Granvelle uit de Nederlanden verwijderd te krijgen
of deze kregen in staatkundig opzicht een heel ander aanzien.
Niet dat het systeem van de kardinaal sedert dien geen enkel levensteken
meer heeft gegeven. Door middel van Viglius en Barlaymont trachtte het zich
voor als na nog te handhaven. Maar dit waren mannen van heel ander slag dan
hun voorganger was geweest. Veel minder krachtige figuren. En bovendien
misten zij de steun der landvoogdes, zonder welke toch ook Granvelle niet had
kunnen zijn wat hij geweest is. Want Margaretha is, nadat haar teleurstelling
over het mislukte huwelijksplan van haar zoon de kardinaal ten val had gebracht,
aanvankelijk tenminste, de Nederlandse edelen nog trouw gebleven. En zo zien
wij deze dan ook vooreerst onbelemmerd de leiding nemen. Ongeveer elke
morgen verschijnen zij bij de landvoogdes om over de staatszaken beraadslaging
te houden. Geen enkele vergadering van de Raad van State, die ze verzuimen.
Vandaar dat zij weldra in alles de toon aangeven. Zelfs in de ingrijpendste
aangelegenheden weten zij Margaretha juist andersom te doen spreken en
handelen dan zij vroeger deed.
Het is teleurstellend te moeten constateren, dat zij daarvan geen beter gebruik
hebben weten te maken dan het geval geweest is. Dat de toestand der Zeventien
Gewesten daarbij niets heeft gewonnen. In een heel enkel opzicht wel, ja! De
vervolging wordt nu heel wat minder
[97]
sterk dan voorheen. In hoofdzaak treft die in deze periode alleen nog maar de
Doopsgezinden. Overigens echter is het niet een stijgende, maar een dalende lijn
geweest, waardoor zich de gang van zaken er in gekenmerkt heeft. Dat heeft in
de eerste plaats daaraan gelegen, dat de secretaris der landvoogdes onder de
nieuwe omstandigheden gelegenheid kreeg zijn rol te gaan spelen. Uit
berekening hebben de seigneurs deze Armenteros, die om zijn hebzucht in de
volksmond Argenteros heette, zeer gevleid. Door hem toch konden zij
Margaretha van Parma letterlijk volkomen naar hun hand zetten. Maar zo kreeg
deze toen de gelegenheid om, door in het groot ambten te verkopen, een
element van corruptie in het staatsleven te brengen als nooit tevoren. Doch dit
was nog het enige niet! Mee had 's Lands zaak in dit nieuwe tijdperk te lijden
onder een bestuur, dat... door Bakhuizen van den Brink kort en goed als „het
slechtste, dat mogelijk was”, wordt omschreven. Onder een staatkunde — ook
dit zijn karakteriseringen van onze grote archivaris-historiograaf — „een
staatkunde van radeloosheid”, van „volstrekte stelselloosheid”, die als geen
andere de aanstaande instorting van het staatsgebouw der Nederlanden heeft
verhaast 1). Te verwonderen valt dat eigenlijk niet. Wie de Nederlandse adel der
16e eeuw kent kan niet verwachten, dat die in de nood van het vaderland
uitkomst zou zijn gaan brengen. Het bekende woord van Languet over de
„stultitia et ignavia”, het onverstand en de lafheid der seigneurs, waardoor de
Nederlanden ten ondergang
1) R. C. Bakhuizen van den Brink, Studiën en Karakter-schetsen, DI III ('s Grav. 1913) bldz. 343;
vgl. R. Fruin, Verspreide Geschriften, Dl I bldz. 339, 340.
[98]
zouden zijn gebracht, geeft niet alleen de gang van zaken weer op het enkele
ogenblik, waarop hij het heeft uitgesproken, in Juli 1567. Daar deze