Digitale uitgave van:

Coligny bereikt en met zijn troepen daarin mede oprukt; vervolgens van 25 Juli
tot 7 September deelneemt aan het beleg van Poitiers : dan is hij bij dit alles
slachtoffer van een diepe depressie. Brantóme, die hem, ongeveer midzomer van
dat jaar, toch werkelijk niet zo lang heeft gesproken, merkte dadelijk, dat hij
terneergeslagen was en „se sentoit accablé de la fortune”. En eindelijk: als hij in
September zijn aanvankelijk plan om naar Engeland te reizen opgeven moet, bij
Vézélay de Loire overgaat en naar Nassau terugkeert: hoe heeft die thuisreis dan
ook niets van een blijde weerkomst! Omdat de toestand der Hugenoten zó slecht
is, dat er alles op gezet moet worden om hulp uit Duitsland te krijgen, moet hij
haar beginnen. Als boer vermomd en slechts door vijf mannen vergezeld — zó
dreigend is het gevaar van gevangenneming — volbrengt hij ze. In Dresden
wordt hij door de keurvorst . . . niet eens ontvangen.
[161]
En in het vaderlijke slot aangeland moet hij zich schuil houden. Heeft hij
indertijd, ter bevrediging van zijn soldaten behalve dat hij zijn prinsdom Oranje
verpandde — niet moeten beloven, dat hij, wanneer hij in gebreke zou blijven
het restant hunner soldij, overeenkomstig de contracten, die hij daarover met
hen sloot, in de loop van 1570 aan te zuiveren, zich te Frankfort of in een andere
Duitse stad in gijzeling zou begeven?
Door dit alles wordt de andere man, die de Prins na zijn uitwijking uit de
Nederlanden in 1567 geworden was, wel heel grondig aan de tand gevoeld. Maar
hij heeft de proef goed doorstaan. Wat hij in November 1568, bij zijn verlaten
van de omgeving van Luik over de Franse grens, daar moge hebben
achtergelaten : niet het ideaal „d'achever sa première entreprise”. En de
daarstraks genoemde Brantóme moge — zoals ik reeds vertelde bij het gesprek,
dat hij in zijn tuin met de Prins heeft gehad, diepe verslagenheid in diens ziel
hebben gepeild, hij heeft er ook een hartstochtelijke never-give-up-gezindheid
zien liggen : il m'entretint du peu d'effet de son armée, et en donnoit la coulpe à
la faute d'argent et aux étrangers qui l'aimoient démésurément: mais il dit qu'il
ne s'arresteroit pas en si beau chemin et qu'il revoleroit bien-tost".
„Bien-tost”! Metterdaad heeft het ook niet lang geduurd, of deze nieuwe
opvlucht is begonnen. Het plan om de vereniging van Oranje's troepen met die
van de hertog van Zweybrucken daartoe reeds te gebruiken 1) moge dan plan
gebleven zijn, niet tot uitvoering zijn gekomen: als 1570 is aangebroken zien wij
haar zich terstond duidelijk aankondigen.
1) H. Q. Janssen, De Kerkhervorming te Brugge, Dl II (Rotterd. 1856) bldz. 142,
147.
[162]
6. DE VERLENGING VAN HET FRONT
Was de bevrijdingspoging van 1568 een deerlijke mislukking : louter een
mislukking is zij toch niet geweest. Op den duur bleek, dat zij ook dienst heeft
gedaan om de Prins voor de toekomst beter wegwijs te maken. In zoverre als zij
er hem van heeft overtuigd, dat hij nooit meer iets voor de Nederlanden moest
ondernemen zonder zeker te zijn van de medewerking der Nederlanders. Geen
factor heeft zijn optreden in de eerstvolgende jaren immers zózeer beheerst als
het streven om tegenover Brussel een eensgezind front te kunnen stellen.