Digitale uitgave van:

eerzuchtig was deze op het ogenblik bijna vijf en dertigjarige troepenaanvoerderdiplomaat
een overtuigd aanhanger van de godsdienst-politiek van keurvorst
Frederik III van de Palts, bij wie hij van 1573 tot aan diens dood in dienst was
geweest. En zo werd hij dus vanzelf tegelijk een man van grote invloed in het uit
anderen hoofde dan al weerbarstig geworden Gent en een stuwkracht in juist de
tegenovergestelde richting als Oranje het poogde te wezen. Niets ongeoorloofder
dan dat de waarheid zich het zwijgen zou laten opleggen! Waar zij ook leefde
moest zij naar de heerschappij trachten; en geen afspraak in tegengestelde zin
mocht ontzien, ook dus de Pacificatie van 1576 niet!
Werkelijk werd het voortbestaan dezer Pacificatie dus wel van meet af aan van
alle kanten ernstig bedreigd!
Voor Oranje is dit echter geen ogenblik reden geweest
1) Zie Tijdschrift voor Geschiedenis, Jrg. 46 (1931) blz. 337 vv.
[[Illustratie → http://www.periodata.nl/dataweb/Oranje%201582.jpg]
Prins Willem van Oranje op oudere leeftijd (ca 1582)
[250]
om haar los te laten. Integendeel, des te meer zou hij zich dan inspannen om er
voor te strijden. Gelijk wij het hem dan ook — zij het met steeds weer een
andere tactiek — duidelijk zien doen, overal waar zich zo'n bedreiging kenbaar
maakte.
Het gevaar dat de komst van Matthias van Oostenrijk voor zijn plannen
opleverde, trachtte hij te bezweren door deze jonge, onervaren man voor het
uiterlijke de eerste plaats, de plaats boven zich te geven, maar hem tegelijk
wezenlijk aan de teugel te houden, even stevig als hij dat het paard deed,
waarop de Antwerpenaren hem dagelijks naast de aartshertog door de straten
van hun stad plachten te zien rijden.
Don Juans toeschietelijkheid bestreed hij op juist de tegenovergestelde manier.
Namelijk door de uiterste onhandelbaarheid aan de dag te leggen. Voortdurend
wantrouwen en vervreemding zaaiend, elke toenaderingspoging verkeerd
uitleggend of op de lange baan schuivend, streefde hij er hier zó stug en
grimmigconsequent naar zowel de volksmassa als de Staten tegen de landvoogd
op drift te brengen, dat men geneigd zou raken er de staf over te breken en een
dergelijke onwil om de zaak tot een goed eind te brengen gezien de ernst van
hetgeen er bij op het spel stond — onwaardig te noemen. Wat intussen toch in
het geheel niet billijk zou zijn. Don Juan was immers niets anders dan de
uitvoerder der politiek van Philips II. En had de ondervinding van vele jaren niet
geleerd, dat de Koning tot toegeven aan de verlangens zijner onderdanen in de
landen van herwaarts over nog nooit anders dan slechts in schijn bereid was
geweest? Zodat, ook al wist men dan niet, dat de landvoogd aan Margaretha van
Parma brieven schreef als deze van 8 Aug. 1577: „ik hoop weldra een ander
[251]
liedje te kunnen zingen met die rebellen tegen God en hun Koning, die de
grootste schelm ter wereld, de Prins van Oranje, zó genegen zijn, dat zij hem
hun vader en bevrijder noemen en als slaven gehoorzamen —,” zodat, ook al
wist men dit dan niet, men het toch wel moest vermoeden.
En wat tenslotte 's Prinsen optreden in zake de Gentse gebeurtenissen
aangaat: ook hier heeft hij gedaan wat hij maar kon om zijn ideaal te redden.