Digitale uitgave van:

kenmerkt. Maar hij is ook in religiosis weinig uit het hout gemaakt, waaruit
martelaren gesneden worden. Strada heeft het godsdienstig standpunt van
Oranje gekarakteriseerd als „religio ambigua aut potius nulla”, weinig beslist of
liever a-godsdienstig. En zeker niet voor zijn gehele leven, maar wel voor deze
beginperiode ervan is dit geen ongeschikte karakterisering. Voor het uitwendige
heeft hij in deze jaren stellig Rooms Katholiek geleefd 1). Philips van Hessen
heeft het in 1560 uitdrukkelijk in dezer voege geconstateerd : „er ist ein Pappist,
horet mesz, esset uff die verbottenne Tage kein Fleisch”. En eer men vijf jaar
later schreef is van ernstige verdenking in dit opzicht dan ook eigenlijk geen
sprake geweest. Eerst toen vroeg de Koning hem eens een goede kok uit zijn
keukenpersoneel naar Madrid te zenden. Waarschijnlijk niet zozeer om deze eens
bijzonder lekkere schotels klaar te laten maken als wel om een
eerstehandsgetuige eens te kunnen ondervragen over 's Prinsen al of
1) Een zijner biechtvaders is de pater Pieter van Megen geweest, die later tot rector van het St.
Margrietenklooster te Bergen op Zoom werd aangewezen en te Keulen stierf; zie J. Kleyntjes en C.
Slootmans, Corpus iconoclasticum, Dl. III, De Hervorming te Bergen op Zoom (1933) bldz. 83 n 2.
[27]
niet vasten 1). Vermoedelijk nog te vroeg echter: eerst sedert Kerstmis 1566
schijnt Oranje van de mis weggebleven te zijn en het Paasfeest van het
daaropvolgende jaar is het eerste geweest, bij welks viering hij uit de kerk bleef
2). Maar Bakhuizen van den Brink heeft ons op gelukkige manier leren
onderscheiden tussen „katholiek leven” en „katholiek zijn” 3). En Rooms
Katholiek geweest, neen, is de Prins toen toch eigenlijk niet. Ook niet dat wij
hem voor feitelijk Protestants moeten houden in dit tijdperk. Maar hij was noch
het een noch het ander. Ik houd hetgeen hij later dienaangaande in zijn Apologie
van 1581 meegedeeld heeft niet voor onjuist. „Ceste doctrine” — het
Protestantisme, waarin hij thuis was opgevoed! „estoit tellement engravee en
mon coeur, et y avoit jecté telles racines qu'en son temps elle est venue à
apportez ses fruicts” ; en „j'ai grande occasion de remercier Dieu, qui n'a point
permis ceste saincte semence s'estouffer, qu'il avoit semee lui mesme en moi” :
zeker, zo is het geweest. Maar in de hier besproken tijd was dat zaad toch wel
met een dikke laag stof tot onzichtbaar wordens toe bestoven. Nog geruime tijd
nadat de voorbereiding van de Prins afgesloten was, was van wezenlijke
vroomheid, hetzij in Rooms Katholieke, hetzij in Protestantse zin, niets bij hem
op te merken.
1)R.C. Bakhuizen van den Brink, Studiën en Karakter-schetsen, Dl III ('s Gravenha. 1913) bldz. 14
noot.
2) F. Rachfahl, Wilhelm von Oranien, Bnd. II (Halle a. S. 1908) S. 883.
3) Voor de betrokkenen zelf gold deze onderscheiding natuurlijk niet, zie Rachfahl, a. a. 0, End. I
(Halle a. S. 1906) S. 590, 591. Maar voor de buitenstaanders is ze m. i. zeer goed bruikbaar.
[28]
Tot zover over Oranje's gebrek aan initiatief en wat daarmee in zijn karakter
samenhing.
Thans over zijn karaktereigenschap, die daar het complement van vormde :
zijn onvergelijkelijk taai doorzettende vasthoudendheid wanneer hij er eenmaal
toe gekomen was iets ter hand te nemen, en zijn — als deze qualité tot een