Digitale uitgave van:

kritiekloos over heeft gestaan, eens beschreven als iemand, die zich nooit naar
voren drong, „damit menniglich zu spüren das ire Gnade nicht anstatt der
religion, wie man sie beschuldiget, regionem und also ire privat-nützung sucht”.
En zo is het hier ook het geval geweest. Tenslotte, toen de zaak maar al geen
stap
1) J. F. Willems, Mengelingen (1827-1830) bldz. 181, 182.
2) Wel is waar geweest, dat de Prins destijds Holland en Zeeland veel nader kwam dan voorheen.
Dit zat hem echter niet in zijn baatzucht, maar in de omstandigheid, dat Vlaanderen zich destijds
van de oorlogszaken veel minder aantrok dan noodzakelijk was, en dat hij zich dus wel naar die
andere gewesten moest wenden.
[275]
verder kwam, is de Prins weliswaar op uitvoering van het plan aan gaan dringen.
Maar het initiatief ertoe is toch stellig van de Staten uitgegaan.
De kwestie is nu echter maar waar dit initiatief uit voortgekomen is. Dreef
waardering van Oranje's prestaties of een andere eigenschap van dergelijke
vriendschappelijke aard ertoe? Of is er reden de motieven, die hier gewerkt
hebben, min of meer van onzuiverheden te verdenken?
Twee onderzoekers, die aan deze periode veel aandacht hebben besteed :
Trosée, die dat vooral in de loop van het laatste decennium deed, en Groen van
Prinsterer, die het ongeveer een eeuw geleden gedaan heeft, wijken in de
beoordeling van hetgeen daarin is voorgevallen nog al dikwijls van elkaar af.
Maar met betrekking tot deze kwestie is dat niet het geval. Hier spreken zij zo
goed als geheel in dezelfde geest en... wedijveren daarbij dan om als advocatus
diaboli tegenover de Staten op te treden. Van Groen van Prinsterer luidt de
mening als volgt: ,,Het is, naar mij voorkomt, genoegzaam gestaafd, dat Willem
I dien rang of titel niet heeft begeerd, dat het gansche plan een bedrijf der
Staten was, minder uit dankbaarheid voor hem dan uit afkeer van Anjou 1)''. En
wat Trosée betreft : een oordeel speciaal over dit punt moge deze, voor zover
mij bekend is, nergens ten beste gegeven hebben, de kijk op de toenmalige
verhouding van de Prins en de Staten van Holland én Zeeland in het algemeen,
dien hij blijkt te hebben, laat niet de minste twijfel over of hij neemt te dezen
opzichte volkomen hetzelfde standpunt in. Het is rijkelijk groot"
1) G. Groen van Prinsterer, Redevoering over Willem I (Amst. 1843) bldz. 23.
[276]
voor een citaat, het stuk der Historische Studiën, waaruit wij die kijk kunnen
leren kennen*. Maar wijl het de stand van zaken met betrekking tot het
genoemde punt, en de verwarring, die daar noodzakelijk uit gevolgd is, zó
bijzonder duidelijk in het licht stelt als blijken zal het geval te wezen, mag ik
daar wel over heen stappen. Ziehier dan: „De regenten van Holland, die egoïst
als zij waren, bijna bij alles, waartoe zij besloten, enkel hun eigenbelang de
doorslag lieten geven, voorzagen van hun weinig verheven standpunt en met
hun kleine kijk op de dingen, in Oranje's Zuidelijke plannen” — het gaat over de
toestand in 1577 en vervolgens „slechts vermindering van eigen invloed. Van
hunne zijde had Oranje in dit opzicht over het algemeen geen royale
medewerking, eer een domjaloerse tegenwerking te wachten. Doch dit belette de
prins natuurlijk niet zijn voornemen door te zetten...”. „Hij zette zijn plannen
alzo door met het gevolg... dat de regentencolleges meer en meer toegankelijk