Digitale uitgave van:

Beke omstreeks nieuwjaar 1573 uit Enkhuizen naar Londen gestuurd heeft en
waarin het bijvoorbeeld heet: „hij en twijffelde niet of God en zoude op het
alderhoochste straffen die vreckheyt ende onachtsaemheyt vande
Nederlanders";... „zecht Zijne Excellentie dat hij wel weet, dat zoder eenighe
ghewillighe zijn, dat zijn meest al vande minst vermueghende sorte, want die
rijcke zijn minst hen daertoe voughen. Niettemin zoder eenighe zijn, laet die
zelve haer devoir doen ten exemple van andere, ende de reste zal wel
volghen";... „Een dynck aver verwondert mij : dat ghij... hebt u beclaecht, dat
ghij niet en wist waer U ghelt bevoer, want het tot Zijnder Excellentie handt niet
en quam... Daerop Zijne Excellentie zeyde dat ghij an hem over zenden zoudt
mueghen, waerinne de penningen vande collecten ghebruuct zijn gheweest ende
hoe vele datter ghegadert es, men sal dan wel oordeelen ende zien oft wel ofte
qualick ghebruuct es. Ende als voor Zijne Excellentie zecht : zo daer yet in zijnen
buydel af comme, is te vreden dat ghij hem van alle eere degradeert; waarop ick
verantwoorde, dat ick wel wiste dat zulck vermoeden bij gheener uwer en was
van Zijne Excellentie” 1).
De felle toon, waarop de Prins zich in de loop van dit gesprek een paar maal
uitte, laat zich uit de lelijke verdachtmaking van zijn eerlijkheid, die aan het slot
ervan ter sprake kwam, zeker wel goeddeels verklaren; maar — dunkt me —
geheel hem veroorzaakt hebben, zal deze toch wel niet. Wij moeten ook nog aan
iets anders denken. Deze „vreckheyt” had Zijne Excellentie
1) J. H. Hessels, Ecclesiae Londino-Batavae Archivum, T. II (Cantabr. 1889) nos 118, 125; T. III
(Cantabr. 1897) nos 215, 226.
[204]
het welslagen van diens veldtocht van 1572 en bovendien bijna het leven gekost!
Doordat zij onder zijn troepen een voor niets terugdeinzende muiterij had doen
ontstaan. Rukten de muiters er de vaandels bij van hun stangen, plunderden zij
's Prinsen bagage en lieten zij hem persoonlijk eveneens niet ongemoeid — te
Wachtendonk hielden zij hem aan, onder bedreiging hem slechts vrij te zullen
laten wanneer hij hun soldij wist te verschaffen — zij vervreemdden tevens, door
de manier, waarop zij tegen de bevolking optraden, geen haar beter dan de
troepen van Alva, de Nederlanders van de Nederlandse zaak : „handelten nicht
wie beschützer, sonder als vheinde gegen die armen unterthanen, dadurch die
gemüter dem Prints gants abwendig werden”.
Is dit gebrek aan offervaardigheid misschien, meer dan uit lamlendigheid bij
onze voorouders, daaruit voortgevloeid, dat Oranje in deze tijd verzuimd heeft
maatregelen te treffen om de publieke opinie voor zich te winnen? Stellig niet;
want zover dit thans nog nodig was is hij in dit opzicht zeker niet te kort
geschoten.
„Voor zover dit thans nog nodig was” ! Het behoeft toch wel geen betoog, dat
dit destijds in veel geringer mate het geval was dan in 1568. „l'On me mande
que la plus part des villes du Pays-Bas seriont bien d'opinion de faire quelque
chose de bon, moienant qu'ilx vissent quelque apparence de mon costé de
assistence”, schreef Oranje in Juli 1571 aan zijn oudste broer. En reeds bleek
hoe juist de omstandigheden op die manier werden gekarakteriseerd. Welnu! bij
zulk een stand van zaken was het toch overbodig veel moeite te doen om de
gemoederen in beweging te brengen. Het enige wat nog nodig kon heten was:
hun eenmaal aangevangen beweging gaande te houden.
[205]