Digitale uitgave van:

Niet dat de Prins niet nu en dan eens tot meer doortastendheid geneigd heeft!
Meermalen heeft hij, zowel onder zijn eigen naam als onder die van zijn broer
Lodewijk, troepen laten aanwerven. En als Languet goed ingelicht geweest is was
hij in Maart 1567 bereid deze in 't vuur te brengen ook. Maar voor de
allerlaatste, de beslissende stap is hij toch altijd weer teruggeschrikt 1).
Een paar maal geeft hij ons zelfs de indruk zijn oppositie geheel en voor goed
te willen opgeven. Als hij in Juni 1566 eens laat polsen, of hij zich niet met
Granvelle zou kunnen verzoenen en de Koning om ontslag uit zijn ambten
vraagt. En nog sterker als hij 8 Sept. 1567 een brief aan de hertog van Alva
schrijft, om deze bij zijn binnentrekken van de Nederlanden welkom te heten en
hem zijn diensten aan te bieden. Maar wie hem daarom zou willen ten laste
leggen, dat hij werkelijk met défaitisme bezield is geweest, zou hem m. i. toch
groot onrecht aan doen. Die ontslagaanvrage is zeker
1) Wel heeft hij destijds goedgekeurd, dat anderen iets ondernamen. Zo heeft bijvoorbeeld
Thoulouse zijn tocht naar Walcheren niet zonder 's Prinsen voorkennis en goedvinden gedaan; zie
Van Alfen in het Historisch Tijdschrift van 1933, bldz. 70 n. 3.
[128]
slechts een politieke manoeuvre geweest in de trant als wanneer een minister
met zijn portefeuille rammelt. En wat aangaat die onderworpen brief van 8 Sept.
1567 uit Dillenburg: is werkelijk aan te nemen, dat die iets anders is geweest?
Uitgesloten! Daartoe wist Oranje veel te goed, dat èn de Koning èn Alva ten
zijnen opzichte reeds jaren lang maar één wens hadden : hem, met Egmont en
Hoorne, het lot te doen ondergaan, dat de laatstgenoemde twee in 1568
inderdaad getroffen heeft; en dat het onvergeeflijk naïef zou zijn bij mannen als
Philips II en zijn raadsman op verandering van gezindheid te hopen.
Aanvaardbaar is ten deze uitsluitend, dat de werkelijk zeer ver gaande
uitdrukkingen dier missive — „l'affection que tousjours ay porté à Vostre
Excellence... n'est en rien diminuée", „je suis certes esté bien ayse que sa
Majesté at choisy V. E. pour donner quelque ordre aux affaires du Pays Bas tant
nécessaire” ; „cecy se peult faire par doulceur et bons moyens et saichant que V.
E. at tousjours usé de ces moyens” — op één lijn moeten worden gesteld met
hetgeen de landvoogdes enige maanden tevoren tegenover de Prins neerschreef,
toen zij voorgaf steeds bereid te zijn hem zoveel mogelijk te helpen en wat dies
meer zij. Was het hier werkelijk om een loslaten der Zeventien Gewesten
gegaan, dan had de landvoogdes toch ook niet tegelijkertijd nul op het request
gekregen, zo dikwijls zij Oranje trachtte over te halen tot het zweren van de
nieuwe eed van trouw aan de Koning, waartoe de adel in de loop dezer maanden
overigens algemeen bereid bleek! En evenmin had dan, dunkt mij, op aandrang
van enige bloed-verwanten en vrienden, zoals hij zijn brief aan Alva voornamelijk
nog op instigatie van zijn hofmeester Hans van Wiltpergk schreef, Oranje in die
dagen tegenover
[129]
Philips verklaard hem gehoorzaam te zullen zijn „quatenus salva conscientia
licet”, zover dat met een goed geweten doenlijk zou wezen! Want dat deze die
woorden onderstrepen zou en in margine van een aandachtsteken °┴° voorzien,
wel! dat had ieder hem toch eigenlijk kunnen voorspellen. Neen, gemeend kan
dit neerleggen van de wapenen bij de Prins werkelijk niet geweest zijn. Slechts