Digitale uitgave van:

[48]
werp van bespreking heeft uitgemaakt. Trouwens, ook op zichzelf bekeken
maken deze mededelingen der Apologie een indruk van betrouwbaarheid. Goed
bezien toch laten zij de Prins op dit belangrijke moment nu niet zo'n restloos
mooie rol spelen! Er toe overgaand de Koning van Frankrijk de bijzonderheden
van de ter sprake gebrachte onderhandelingen te ontfutselen liet hij zich naar
hun voorstelling door wat voor soort motieven leiden? Door edele? Zeg bijv. door
de gedachte, dat hier licht hoge belangen op het spel konden staan? Neen,
gekrenkte trots was het, die hem dreef: „pour n'estre envers sa Majesté en
desestime, comme si on m'eust voulu cacher quelque chose, je respondi en sorte
que ledict Sr Roi ne perdit point cette opinion”, die n.l. dat ik van alles wel op de
hoogte zou wezen. Welnu, een vervalser zou in een geval als dit eer wat lelijk
was als mooi, dan wat verzwegen had kunnen worden, als lelijk hebben
voorgesteld. En van wie de voorstelling niet flatteert mogen wij dus gerust
aannemen, dat hij de waarheid spreekt.
Een andere kwestie is of wij het meegedeelde met dat al niet voor
onwillekeurig wat bijgekleurd moeten houden; of de lange tijdsduur tussen het
moment, waarop het gesprek gehouden en dat, waarop het te boek gesteld is,
en de grote veranderingen, die daartussen hebben plaatsgehad, zowel in de gang
van zaken in de Nederlanden als in de levenshouding en overtuiging van de
Prins, niet tengevolge zullen hebben gehad, dat deze zich alles niet meer
nauwkeurig herinnerd heeft, toen het op schrijven aanging, zodat hij de stand
van zaken van een latere periode naar den zomer van 1559 in zijn verleden
teruggeschoven heeft. Zo wil het Rachfahl. Deze ziet „Dichtung und Wahr-
[49]
heit” in het betrokken Apologie-gedeelte dooreengemengd. Dat het gesprek in
het Bois de Vincennes gehouden is neemt hij grif aan; evenals dat de Prins
hierbij ter ore kwam, dat Alva een deel van zijn tijd daar te Parijs voor
onderhandelingen over de mogelijkheid van een gezamenlijk optreden van
Frankrijk en Spanje tegen de ketterij heeft besteed. Maar wat hem
onaannemelijk lijkt is, dat bij die gelegenheid ook reeds de invoering der
Inquisitie door Hendrik II ter sprake zou zijn gebracht. Wat precies gebeurd is
zou dit geweest zijn: „Die Anfänge seiner oppositionellen Haltung, zunachst
allerdings mehr auf politischem Gebiete, fallen ungefahr in dieselbe Zeit: so
konnte er später... wohl dazu gelangen, auch seine religiöse Opposition
irrtümlich auf jene Tage des Verweilens in Paris zurückzuführen”.
Dat het zo had kunnen gaan wil ik niet ontkennen. Maar dat het inderdaad zo
gegaan zal zijn lijkt mij toch niet waarschijnlijk 1). En dat op verschillende
gronden.
Het lijdt geen twijfel of bij Philips, toen hij zijn onderhandelingen door
bemiddeling van Alva begon, de zaak der religie ook op de voorgrond heeft
gestaan. Ver op de voorgrond stond ze zelfs. Als zijn zeer op handen vertrek uit
Vlissingen hem alleen nog de gelegenheid laat om op te sommen wat zijn
verschillende hoogste ambtenaren straks het allermeest zullen moeten
behartigen, krijgen èn de landvoogdes èn Oranje meer dan iets anders
maatregelen ter handhaving van het Katholicisme voorgeschreven. Zo is dus niet
aan te nemen,