Digitale uitgave van:

twee jaar” geschied heten, behoren zij, dunkt mij, wel degelijk op voorvallen uit
1561 betrokken te worden. En de onbetamelijke verwaarlozing, waaraan de Prins
bij de vermelde Antwerpse wetsverzetting blootgesteld is geweest, was
metterdaad het begin van de oorlogstoestand tussen de beide tegenstanders.
Maar de spijtigheid, die Oranje daardoor tegenover de kardinaal is gaan
voelen, is met dat al dan toch niet aan persoonlijke eerzucht of iets dergelijks te
wijten geweest, maar aan de nederlaag, die Granvelle zodoende zijn politiek
ideaal heeft toegebracht. Want het ging hier stellig om de kwestie of Brabant,
het voornaamste Nederlandse gewest in die tijd, waarvan de adel en de
geestelijkheid nu reeds anti-kardinalistisch waren, ook wat betreft zijn derde
stand voor de oppositie onder de Prins mobiel gemaakt zou kunnen worden, dan
wel of deze laatste juist omgekeerd werktuig in dienst van het Bourgondisme zou
wezen. In de aanvang van het conflict ging het daar om. Maar, blijkens de brief
van
[89]
twee jaar na dien, waarover ik sprak, ook later nog. Zolang de actie tot
verwijdering van Granvelle gevoerd moest worden.
Niet persoonlijke, maar politieke motieven, motieven samenhangend met het
lot der Nederlanden, hebben dus ook hier weer de hoofdrol gespeeld; evenals bij
's Prinsen levenskeus in het Bois de Vincennes. Of is het voor deze conclusie op
het ogenblik eigenlijk toch nog te vroeg? Is er nog een ander alternatief,
waarover ik mij ook nog uit moet spreken alvorens tot een „derhalve” te komen?
Welnu dan, aan die eerste uitspraak dan nog deze tweede toegevoegd :
politieke, niet godsdienstige motieven hebben, in zijn conflict met Granvelle,
Oranje gedreven.
Na wat ik in verband met 's Prinsen tweede huwelijk over zijn godsdienstige
gezindheid in deze jaren heb gezegd verwachtte niemand eigenlijk iets anders.
In een brief, die Hoorne in Augustus 1563 aan de Koning schreef, te lezen:
„quant à ce qui touche la religion, je promets à Votre Majesté que tous les
Seigneurs sont prêts à la faire observer, puisque nous savons à quoi nous oblige
notre devoir” — die zó onomwonden verklaring te dezen, dat Jacob van
Wesenbeke haar in een latere periode, in 1568 a 1569, zelfs voor de Prins
compromitterend heeft geacht 1), is dus al evenmin in staat verbazing te wekken
als in een epistel van Balduinus aan de bisschop van Limoges, dat eveneens uit
1563 afkomstig is, het volgende vermeld te vinden : brenger dezes heeft voor
kort een samenkomst van Oranje en
1) Zie R. C. Bakhuizen van den Brink, Cartons voor de geschiedenis van den Nederlandschen
Vrijheidsoorlog Dl II ('s Grav. 1898) bldz. 159.
[90]
Egmont bijgewoond. Bij die gelegenheid vroeg hij of de klachten tegen Granvelle
soms op de religie waren gegrond. Antwoord : neen! Kwam het gesprek even
later, naar aanleiding van de Franse zaken, weer op het thema van de
godsdienst terug: toen begon de Prins over zijn eigen overtuiging ten deze te
praten. „Quelle opinion y a-t-on de moi? On m'a assuré que l'on m'y reproche,
ainsi qu'aux autres Seigneurs, d'être conduit par la religion et de chercher des
troubles. Mais on se trompe grandement: ni les Seigneurs qui sont du pays, ni
moi quoiqu' Allemand, nous n'avons jamais imaginé une telle méchanceté” 1).