Digitale uitgave van:

De overwinningsroes? Misschien; maar dan leek deze toch als twee druppels
water op de levensstijl, die men elke dag vertoonde. Onverschillig waar wij iets
over hen vinden, altijd krijgen wij hetzelfde beeld te zien. 27 Nov. 1570 besloot
het consistorie van Emden Johan
1) Aangehaald bij J. Huizinga, Tien Studiën (Haarlem 1926) bldz. 204.
[211]
Crispins vrouw bericht te zenden, dat „se ohne argernisse dat druncken
geselschap der frijbuiteren niet kan harbargen unde setten, unde haer
drunkenschap tho bedenen”. Precies een half jaar later verscheen in de
Nederduitse vluchtelingengemeente te Londen een zekere Willem Peterens voor
de kerkenraad om een attest, teneinde „up de scepen te trecken”. Maar ook dan
en daar luidt het oordeel zonder beperking ongunstig, want „de dienaers hebben
hem gantslick ontraden up de scepen te gane, dewijle daer een christen in
pericle van lijfve ende ziele gaat, om de groote boosheit ende onordentlicheit, die
er ghepleghen”. En dat dit geen extra zwaartillendheid van kerkelijke censoren
was : als Oranje in Maart 1570 aan zijn broer Jan moet berichten, dat er op de
jongste reis der vloot niet minder dan vier schepen te gronde gegaan zijn, heet
de oorzaak daarvan : de „nonchallance, yvroingerie et grand désordre” hunner
bemanningen.
Toch hebben deze weinig achtbare varensgasten voor de vrijheid van de
Nederlanden natuurlijk ongeëvenaarde betekenis gehad. „Het waren” — althans
in 1572 en vervolgens — „de Geuzen onder hun adellijke leidslieden, die de
opstand van stad tot stad voortplantten, en als een enkele stad spontaan tot de
Prins kwam, was toch hun bijstand dadelijk nodig om haar in die keuze te
bevestigen 1)”.
Maakte dit zijn verhouding tegenover hen voor Oranje nu niet uiterst licht aan
bederf onderhevig? Hen maar te laten begaan was zowel uit zedelijk als uit
politiek oogpunt in hoge mate onraadzaam. Hen ter zij te schuiven en het verder
zonder hun medewerking te willen stellen
1) P. Geyl, Geschiedenis van de Nederlandsche Stam, Dl I (Amst. 1930) bldz. 503, vgl. 538, 539.
[212]
even onbillijk als tactloos. Heeft hij zich uit deze moeilijkheid weten te redden?
En indien ja, hoe?
Geen ogenblik heeft hij er blijkbaar aan gedacht van hun diensten niet langer
gebruik te maken. Stond het toenmalige volkenrecht, door erkenning van de
plicht ener regering om te interveniëren wanneer een zusterregering haar
onderdanen verdrukte, hem toe als onafhankelijk vorst over Oranje kaperbrieven
uit te geven: van enige aarzeling om van dit recht gebruik te maken is, zo lang
deze methode werd toegepast, nergens iets te vinden. Feitelijk spreekt dit toch
ook vanzelf. Want bij een zó zware storm als het Nederlandse schip in die jaren
beliep moest het éne parool: „alle hens aan dek”, dat Oranje in Maart 1574 ook
een plakkaat uit deed geven, waarbij de ballingen in Engeland gelast werd terug
te keren*, uiteraard elk ander verdringen.
Maar tegelijk deed hij wat hij kon om zich geen praetorianenheerschappij te
laten ontwikkelen, zoals de Geuzen het wel graag gezien hadden. Als d'Olhain als
bevelhebber onbetrouwbaar blijkt, zich van het gekaapte meer dan het hem