Digitale uitgave van:

ze, nooit! En daar blijft ze bij. Tot plotseling „telle multitude de peuple” de
vergaderkamer binnenkomt, dat langer verzet onmogelijk blijkt.
[242]
Wat een tragiek in het leven van de Prins, dat de, beschrijving van deze
glanstijd nu tenslotte echter slechts dienen kan, om ons goed te laten voelen hoe
diep de teleurstelling moet zijn geweest, die de zaken hem kort nadien zijn gaan
berokkenen. Toen die aanvankelijk verkregen eenheid van het land weer aan
scherven sprong; die tolerantie — en dat voor eeuwen — voor bevoorrechting
van het Gereformeerd Protestantisme het veld heeft moeten ruimen en 's Prinsen
populariteit en huiselijk geluk ook al een einde hebben genomen. Te laten voelen
in één woord, dat dit alles maar het bereiken van de havendam is geweest om
daar schipbreuk op te lijden.
Met dat huiselijk geluk liep het mis toen de toch al niet sterke Prinses Charlotte
in het voorjaar van 1582 te veel van zich vergde terwille van Willems verpleging
gedurende de weken dat hij na de moordaanslag van Jean Jaureguy tussen leven
en dood zweefde. Hoe zwaar deze slag voor Oranje is geweest straalt in de brief,
die hij daar zelf aan Condé over geschreven heeft, klaarblijkelijk maar gebrekkig
door: „Encores que i'aie senti de plus prest la perte que i'ai faicte de ma femme
pour plusieurs raisons, si est ce, que ie ne laisse de cognoistre que plusieurs
gens de bien y ont perdu avecq moy, pour la grande amitié et affection qu'elle a
porté á touts ceulx qui ont aimé Dieu...” Het getuigenis, dat zijn secretaris
Bruinynck — op de dag van het overlijden zelf en in een brief aan Coenraad de
Rechtere, de secretaris der Staten van Holland en Zeeland 1) — te dezen
opzichte heeft gegeven, roept tenminste een heel wat sprekender beeld op : van
morgen om vier uur is de
1) Hausarchiv Solms-Laubach, Repertorium über die Akten der Gräfin Cath. Belgica zu Hanau,
Rubr. VIII, Aktiva nr 3.
[243
Prinses, gestorven, „hebbende Uw E. te bedenken in wat state wij ons alhier met
den persoon van Zijne Excellentie zijn vyndende, beduchtende dezelve in
meerder ongemack mochte vallen, hoewel Zijne Excellentie voir twee daghen,
siende die groote ellende ende smerte, 'die Mevrouwe saeligher was lijdende
ende daerenboven bij veele goede heeren alhier getroost zijnde, alle zaecken
Godt opghegeven hadde; verhopende daer doer dat, alzoe den Heere zedert
twinticht jaeren herwaerts zijne Excellentie hert ende macht heeft gegeven
omme zoe veel teghenspoets, als allen menschen genoech kennelijck is, te
wederstaen, Hij tegenwoirdelijck ook Zijne Excellentie nyet meer en zal te laste
legghen als hij en zoude connen verdraghen”. Wel heeft dit sterven dus
metterdaad in Oranje's gelukstoestand van omstreeks 1576 een brede bres
geschoten!
Nog veel meer dan uit dit weer zo spoedig verwelken van 's Prinsen
gezinsgeluk en uit diens verliezen van zijn daar straks beschreven populariteit,
waarover ik in het volgende hoofdstuk uitvoeriger hoop te spreken, krijgen wij
echter de indruk van een schipbreuk lijden van Oranje in deze tijd uit zijn harde
en toch vergeefse strijd ter handhaving van de Genter Pacificatie, uit de
mislukking van zijn inspanning om de vijftien van de Zeventien Gewesten, die hij