Digitale uitgave van:

1) J. W. Burgon, The life and times of Sir Thomas Gresham, Vol I (London) p. 267. Vgl. ook Ch.
Paillard, Histoire des troubles religieus de Valenciennes T. III (La Haye 1876) p. 150, 151, 505,
506.
[83]
Bij deze constellatie grijpt de Prins, als gezegd, dan in. Grijpt in en... neemt
voortaan, 1561 en vervolgens, bij de pogingen om door middel van Granvelle's
terugroeping verbetering in de toestand te krijgen, de leiding.
De voornaamste maatregelen, waartoe deze pogingen de oppositie geleid
hebben, zijn spoedig opgesomd.
De eerste ervan is het schrijven van de, door Oranje en Egmont ondertekende,
brief d.d. 23 Juli 1561, waarover ik reeds sprak, geweest. Aansluitend aan de
belofte, hun vóór zijn vertrek door de Koning gedaan, dat de Raad van State
voortaan niet meer buiten de regeringszaken zou worden gehouden, zoals dat
vóór dien telkens en telkens gebeurd was, beklaagden de schrijvers er zich
daarin over, dat Granvelle — ver van zich aan die belofte te houden —
integendeel sedert enige tijd was begonnen te verlangen, dat dat college er zich
toe zou bepalen alle daden, waartoe de regering besloot, achteraf unaniem en
zonder meer van zijn fiat te voorzien. En zelfs lieten de beide klagers het niet bij
deze klacht: kwam hierin geen grondige verandering dan bedankten zij ervoor
langer lid van de Raad te zijn.
Het is bekend hoe traag de Madrileense regeermachine werkte. Verwonderen
doet het dan ook niet, dat het December werd alvorens 's Konings antwoord
inkwam. Leek dit aanvankelijk bevredigend, al heel spoedig ondervond men, dat
de zaak bleef zoals zij was. Dies ging in het voorjaar van 1562 een nieuw protest
in zee. Met meer kracht uitgesproken: want ditmaal ging het stuk niet slechts
van twee der seigneurs uit, maar sprak het namens alle Nederlandse
Vliesridders. En feller van toon : wat beeldde die vreemdeling zich, in zijn
hoogmoed en heerszucht, toch in! Ja, een samengaan van deze groep voor
éénmaal werd nu niet eens
[84]
meer genoeg geacht. In Mei van het genoemde jaar ontstond een vaste
organisatie van de beweging tegen de kardinaal: de Ligue, opgezet door zo goed
als alle stadhouders uit de Zeventien Gewesten, en later door toetreding van tal
van edelen uitgebreid.
Dat deze nieuwe stormram in actie gebracht werd hield evenwel niet in dat
men de oude nu buiten werking stelde. In de Raad van State weerklonk tegelijk
steeds krachtiger de eis tot samenroeping van de Staten-Generaal, met de
bedoeling dat deze hetgeen de oppositie wilde nog eens met klem zouden
herhalen. En zelfs wist men er ook een in diezelfde richting gaand besluit door te
drijven. Aan Montigny werd opgedragen Philips te Madrid uitvoerig mondeling
inlichtingen te gaan geven op wat de gezonden brieven maar wat de hoofdzaak
betreft ter sprake hadden kunnen brengen.
In December 1562 keerde deze afgezant, natuurlijk onverrichter zake, terug.
Waarop weer de Ligue het woord nam. Tweemaal kort achtereen zelfs; eerst 11
Maart en daarna 29 Juli 1563, vroeg deze nu... neen, vragen deed men thans
niet meer, meldde deze nu naar Madrid, dat er onder de gegeven
omstandigheden voor de ziekte der Nederlanden slechts één geneesmiddel meer
werkzaam kon worden geacht : Granvelle moest uit het staatsbestuur