Digitale uitgave van:

verdwijnen! Hoe eerder hoe beter moest hij uit de Nederlanden weggeroepen
worden!
Heeft men werkelijk gedacht dat Koning Philips aan deze eis zou toegeven?
Stellig niet. En toch een half jaar later gebeurde dat en kon de Prins aan Willem
van Hessen schrijven: „iederman ist woll zufrieden das der gute Herr Cardinall
verzogen ist” 1). Dat het hier
1) Staatsarchiv Marburg a. d. Lahn, Polit. Archiv des Landgr. Wilh. IV von Hessen Nassau-
Niederlande Bnd II. Hoe de... ↓
[85]
een ontslag voor goed betrof werd door de regering weliswaar zo veel mogelijk
gecamoufleerd. Slechts kort zou hij afwezig zijn, heette het bij zijn vertrek op 13
Maart 1564. Het ging toch immers maar om een bezoek aan zijn moeder. En zijn
tegenstanders, de edelen, hadden, het is waar, dan ook zózeer het gevoel van
iets onmogelijks, dat zij controleerden of de gehate man — de zó gehate, dat hij
eind 1563 zijn leven niet meer zeker achtte — inderdaad de grens wel over ging.
Maar niettemin was het van nu af met zijn macht hier volkomen uit.
Nooit was dit resultaat door de oppositie bereikt, als deze niet plotseling,
tussen Mei en Juli 1563, bij haar streven steun had gekregen van een zijde,
waarvan zij die zeker nooit heeft verwacht. Van die der landvoogdes namelijk.
Daar is harerzijds een volledige ommezwaai voor nodig geweest. Want tot nog
toe had zij in grote en kleine dingen onvoorwaardelijk de leiding van de kardinaal
aanvaard en — omdat deze zó tactvol gegeven werd, dat zij zich daar nooit van
bewust is geworden, dat zij steeds meende zelf te handelen met slechts een
advies van haar raadsman — ook geprezen. Maar tot zulk een totale
koersverandering is zij op het bedoelde ogenblik dan ook volkomen bereid
geweest. Teleurstelling in haar dynastieke eerzucht, waar de Keizer zijn
toestemming tot een huwelijk tussen haar zoon en zijn dochter had geweigerd,
had haar in een wraakzuchtige stemming tegen de kardinaal gebracht, omdat zij
— ten onrechte! — aan diens intriges deze gang van zaken meende toe te
↓
Leuvense studenten Granvelle's vertrek, al vóór het plaats gehad had, vierden door bij prof.
Hessels „des épaules de moutons” en „des chapons rôtis” aan de huisdeur te hangen enz., zie
Hommage à Dom Ursmer Berlière (Brux. 1931) p. 246, 247.
[86]
moeten schrijven. Hoe echter was die wraak nu beter te oefenen dan door in het
conflict tussen haar vijand en Oranje de partij van deze laatste en de zijnen te
gaan kiezen, Granvelle echter de bons te geven!
Ziehier de feiten uit de strijd voor de verwijdering van de kardinaal. Maar er
heeft in verband daarmee ook nog een belangrijker vraag aanspraak op onze
behandeling dan alleen die naar wat erbij voorgevallen is. De vraag namelijk
welke oorzaak die feiten in het leven geroepen en beheerst heeft.
Het spreekt vanzelf dat die oorzaak door tal van de tijdgenoten van het conflict
met de toevallige aanleiding ervan verward geworden is. Op zo'n geringen
afstand van de gebeurtenissen als waarop zij gestaan hebben ziet men de dingen
nooit in hun ware verhoudingen. Lezend wat Kempis 18 April 1564 aan Johan
van Ewsum bericht heeft, namelijk dat de betrokken botsing „anvenckelijcken
sijnen orspronck ersten heft genomen durch sekere mommerijen, soe de heren