Digitale uitgave van:

moordaanslag van Jean Jaureguy, in 1582, aansprakelijk is te stellen, heeft hem
— blijkens het laatste portret, dat wij
[36]
van hem hebben, dat uit 1584, in een museum te Brescia in Italië aanwezig — in
zijn laatste levensjaren een, bij vroeger vergeleken, andere impressie doen
maken.
Welkome aanvullingen van deze geschilderde beeltenissen geven ons dan
echter nog de beschrevene, die wij met betrekking tot diezelfde tijd hier en daar
in de literatuur vinden. Zij geven weliswaar niet altijd een zelfde beeld. Er is zelfs
een groot onderscheid. Dit hier is van Reyd's portret: welgevormd, wat langer
dan middelmatig — de Prins was aanmerkelijk groter dan zijn broer Lodewijk —
bruin van huidskleur en haar, eer mager dan vetachtig, redelijk vroom van
lichaam... vrolijke ogen. Zijn geheugen was bijkans een mirakel te achten. En
hier de beschrijving, die een pamflet uit 1581 van Oranje geeft: een
voortdurende onrustigheid, „une couleur basanée, un regard horrible et
espouvantable, les yeux enfoncés dedans la teste de sorte qu'à grande peine
ose-il regarder un homme à droit” 1). Maar daar de laatste van een fel antiprinselijke
schrijver afkomstig is mag deze m. i. niet meegelden en heeft alleen
de eerste waarde. Te meer waarde nog omdat van Reyd's inlichtingen uit de
eerste hand zijn. Vele jaren toch is deze informator in dienst van Nassauers
geweest, en hoeveel leden van dat Huis heeft hij niet persoonlijk gekend!
Met dit alles is het materiaal, dat ons van de uiterlijke verschijning van de
Prins een indruk vermag te geven, volstrekt echter nog niet uitgeput. Het stelt
ons ook nog in staat hem enigszins in zijn manier van doen te leren kennen; in
die kleine gewoonten van
1) Bijdragen voor Vaderlandsche Geschiedenis en Oudheidkunde 6e Reeks, Dl. VI, bldz. 91.
[37]
elke dag, die — hoe betekenisloos ze ook in zichzelf zijn — toch niet minder
illustratief werken als het er om gaat een man in zijn persoonlijke aard te leren
kennen dan de officiële opgaven van zijn signalement. Zoo prees Brantóme, de
bekende Hugenootse edelman, hem, na een ontmoeting in 1569, bijvoorbeeld
om zijn „fort belle façon”, om zijn goede manieren. Maar
ook krijgen wij er bepaalde momentopnamen van hem uit te zien, als deze: hoe
hij de politieke zaken, die voor een dag aan de orde waren, naar Italiaanse mode
graag besprak en afdeed terwijl hij 's morgens op zijn bed lag; hoe hij, voor een
audiëntie binnenkomend, op het
koordje van zijn wambuis kauwde een van die koordjes wel, die zo duidelijk
staan afgebeeld o. a. op zijn portret, dat in het raadhuis te Amersfoort hangt1)
— ja zelfs, hoe hij, als hem een goede tijding bereikte, daarnaar placht te zitten
luisteren „gratant sa teste de joye” en hoe hij bij wijze van stopwoord telkens
„Sainct Nicolas” zeide 2).
Voor slot is er echter toch nog iets beters dan deze mededelingen van altijd
min of meer anecdotische waarde slechts. De aanwijzing n.l. hoezeer uit 's
Prinsen gestalte onder elke omstandigheid het indrukwekkende van zijn
persoonlijkheid naar voren trad. Als Fulke Greville, wiens beschrijving van zijn
bezoek bij de Prins te Delft in het eind der jaren zeventig ik ook hiervóór reeds