Digitale uitgave van:

Maar stellig heeft hij de stand van zaken zodoende toch wel wat geflatteerd.
Een paar uitdrukkingen uit het rapport omtrent een politiek tafelgesprek ten
huize van de Engelse agent sir Thomas Gresham, dat Oranje in September 1566
met deze heeft gehouden, — „Wine laying open the secrets of his hearts” ;
„Thus threatening in his rage, after supper he was mollified by a song” 2), — en
de volgende verklaring, die wij bij Van Reyd over hem lezen met betrekking tot
het jaar 1580: „om die ghewoonheijdt wille van de Natie, dronck hij somwijlen
1) Geo. Gascoigne, Complete Works, Vol I (ed. Cambr. 1907) p. 164.
2) J. W. Burgon, The Life and times of Sir Thomas Gresham, Vol I (London) p.
166.
[21]
boven dorst, maer altoos 't selve gelaedt met vollen verstande en maniere
behoudende”, sluiten hier allen twijfel uit. Klaarblijkelijk heeft Willem, die in
andere opzichten zijn tijdgenoten zo ver vooruit is geweest, zich hier aan de
slechte gewoonte zijner adellijke en burgerlijke volksgenoten niet kunnen
ontworstelen.
Ik onderscheid iemands levenshouding, de manier van zijn reageren op de
wereld buiten hem, van zijn karakter, de stabiele geaardheid van zijn wezen.
Daarom moet ik, na van die eerste gesproken te hebben, nu ook nog
nadrukkelijk voor de laatste aandacht vragen.
Om verschillende redenen brengt dit moeilijkheden mee. Maar meer dan iets
anders maakt dit het bezwaarlijk hier een zuivere voorstelling te geven : dat in 's
Prinsen leven zulke ontzaglijke veranderingen hebben plaats gehad, zowel
inwendig als uitwendig. Dat zijn karakter zich onder zulke uiteenlopende
maatschappelijke en geestelijke constellaties heeft geopenbaard.
De man, die in de loop der jaren vijftig eens, ter bezuiniging, aan acht en
twintig koks op eenmaal ontslag liet geven, vinden wij in 1580 zó door werk
overstelpt — „mit stetter arbait mehr als der Job geplaget” 1) — terug, dat hij
niet alleen geen tijd meer heeft om aan zijn familieleden te schrijven, maar
dikwijls ook slechts éénmaal per dag gelegenheid vindt om wat te eten en
daarvoor eerst om twee of om drie uur aan tafel kan gaan. En voor het geval dit
nog niet genoeg mocht zijn om een indruk van de mate, waarin zijn leven
onderstboven gekeerd werd, te geven : hoe zag Fulke Greville, een vriend van
Philip Sidney, aan het eind der jaren zeventig te
1) A. Kluckhohn, Briefe Friedrichs des Frommen, Bnd. II (1872) S. 690, Anm. 1.
[22]
Delft, wat zijn garde-robe en zijn omgeving betrof, hem, die toch eens aan het
Brusselse hof een ster van de eerste grootte was geweest? „His uppermost
garment was a gown, yet such as (I dare confidently affirm) a mean born
student in our Inns of Court would not have been well-pleased to walk the
streets in. Unbuttoned his doublet was, and of like precious matter and form to
the other. His waistcoat (which shewed itself under it) not unlike the best sort of
those woollen knit ones which our ordinary watermen row us in. His company
about him, the burgesses of that beer-brewing town : and he so fellow-like
encompassed with them as (had I not known his face) no exterior sign of degree