Digitale uitgave van:

tot een Gereformeerde kerk. Dat het in de loop dezer periode daartoe ook
inderdaad bij hem gekomen is, zeide ik reeds. 23 Oct. 1573 kon Ds. Bartholdus
Wilhelmi, een der Dordtse predikanten, er aan de Nederduitse
vluchtelingengemeente te Londen kennis van geven. Helaas heeft de man dit
slechts in zeer algemene termen gedaan, zonder enige nauwkeurige tijds- en
plaatsbepaling.
Gebeurde het lang of kort vóór de genoemde datum; had het te Dordrecht of
te Delft plaats? Wij kunnen noch het een noch het ander uitmaken. Al lijkt het
mij toe dat Delft ten deze sterkere aanspraken kan laten gelden dan de stad aan
de Merwede, streng geredeneerd is het feit, dat de overgang heeft plaatsgehad,
het enige wat wij kunnen constateren. Trouwens, in verband hiermee is de rest
toch ook slechts van ondergeschikt belang.
Wanneer men iemand zulk een stap ziet doen terstond de vraag op te werpen
of hij daarbij wel volkomen oprecht is geweest is een onaangename taak. Toch
mag in dit geval die vraag zeker niet achterwege blijven. In deze vorm althans,
dat wij ons afvragen of de Prins
1) Vgl. Th. Ruys, Petrus Dathenus (Utr. 1919) Bijlage 6, en Bijdragen en Mededeelingen van het
Historisch Genootschap, Dl 47 (1926) bldz. 343.
[167]
bij die overgang niet meer door politieke dan door godsdienstige motieven geleid
zal zijn geweest, moet zij integendeel nadrukkelijk aan de orde worden gesteld.
Omdat men meermalen zelfs zonder te aarzelen het eerste beweerd heeft.
Immers is het volstrekt geen zeldzaamheid omtrent Oranje's religieuze
overtuiging de voorstelling te vinden, dat „il n' eut pas d'autre religion que celle
qu'il était de ses intérêts de suivre” 1)*, zoals de wind woei woei zijn rokje!
Onverklaarbaar is dit niet. Op het ogenblik dat de Prins „hem onder die
christelicke discipline begheven heeft”, zoals men het destijds noemde, was het
amper een jaar geleden, dat West-Europa opgeschrikt was door de massamoord
der Hugenootse edelen te Parijs, in de Bartholomeusnacht. En de felle
verontwaardiging, die deze overal onder de aanhangers der Reformatie had
gaande gemaakt, was destijds dan ook nog verre van uitgesleten. Toen de latere
Koning van Frankrijk, Hendrik III, via de Palts naar Polen reisde, en bij de
ontvangst, die hem op die reis van de zijde van keurvorst Frederik III te beurt
viel, in het kabinet van dezen drie grote portretten van Gaspard de Coligny en
zijn beide broers zag hangen, terwijl hij daarover deze opmerking te horen
kreeg: „C'est ce bon seigneur, monsieur l'admiral, qu'on a si indignement traicté
à Paris; et ses deux frères qu'on a empoisonnés”, was het ongeveer Kerstmis
1573. En niet minder moeite om te vergeten had ten deze Lodewijk van Nassau.
Welk een totaal andere houding nam hier nu echter Oranje zelf aan"! Zijn eerste
woord, toen hij van de Bloedbruiloft hoorde,
1) De van der Schueren, Brieven van Arend van Dorp, Dl I (Utr. 1887) bldz. XXXIX.
[168]
was weliswaar geweest, dat Karel IX zich van die misdaad in de ogen der
Protestanten nooit rein zou kunnen wassen. Maar niettemin waren een maand
later zijn in die jaren zeer drukke onderhandelingen betreffende een gezamenlijk
optreden tegen Spanje met de bedrijvers daarvan, Catharina de Medici en Karel