Digitale uitgave van:

toekomende deel toeeigent, ontslaat hij deze. Lumey blijkt zich van zijn bevelen
niets aan te trekken, zijn admiraalspositie voortdurend te misbruiken om zijn
wreedheid en roemzucht bot te vieren : ook hieraan weet de Prins een eind te
maken; een ontslagbrief stuit ook deze voor zijn taak ongeschikte aanvoerder in
zijn vaart. En eveneens ziet zich de vloot als geheel de wet gesteld. In Augustus
1570 moet die zich een drastische reorganisatie laten welgevallen, waarbij voor
1) Zie J. H. Kernkamp, De handel op den vijand, Dl I, (Utrecht 1931) bldz. 46, 47. Ook later volgde
de Prins deze politiek nog, zie H. Q. Janssen, De Kerkhervorming te Brugge, DI II (Rotterd. 1856)
bldz. 15.
[213]
het geestelijk-zedelijk peil gezorgd werd door de bepalingen, dat er predikanten
mee uitvaren moesten, en dat er niemand mocht worden aangemonsterd, die
niet te goeder naam en faam bekend stond; zowel als voor de gevechtswaarde
door de eis van stipte aanvaarding der bevelen van de chefs.
Staatsmanswerk heeft Oranje, zoals in het eerste hoofdstuk van dit boek reeds
bleek, steeds beter gelegen dan het krijgsbedrijf. Dus is er alle reden ook na te
gaan op welke manier hij, toen Holland en Zeeland zich voor een deel van Spanje
vrij hadden kunnen maken, het onder zijn bewind gekomen gebied bestuurd
heeft. Twee dingen trekken in deze materie vooral de aandacht! Vooreerst dit,
dat hij met betrekking tot de Staatsvorm weinig consequentie in de manier,
waarop hij voorkeur aan de dag legde, getoond heeft. Beurtelings trad hij zó op,
dat men van „de dictature van Zijne Excellentie” sprak; dat hij veel waarde aan
het advies der Staten bleek te hechten, zonder evenwel te beslissen, of dat
advies bindend zou zijn, ja dan neen; en dat hij de Staten „mes supérieurs”
noemde. Enig systeem heeft hij in dezen klaarblijkelijk dus niet voorgestaan,
maar telkens het standpunt ingenomen, dat — gezien de eisen der
oorlogsvoering — op het gegeven moment het aanbevelenswaardigste scheen te
zijn. Terwijl als tweede verschijnsel opmerking verdient, dat het motief,
waardoor de Prins zich bij zijn verlangen naar het advies der Staten, heeft laten
leiden, niet in de overtuiging gelegen heeft, dat deze recht om mee te spreken
hadden, maar veeleer in de gedachte, dat het zo het meest in het belang der
Nederlanden was, omdat die Staten beter dan hij zelf wisten welke maatregelen
wel en welke niet in de geest der bevolking zouden vallen.
[214]
De bekende De la Huguerye heeft te dezen wel een heel andere voorstelling
gegeven : „quand la chose ne luy agréoit pas, il la renvoyoit aux Estatz, par
lesquelz il en faisoit faire le refuz, pour éviter la hayne et mescontentement”,
maar „quand il vouloit gratifier, il le faisoit seul, pour en avoir seul le gré”. Maar
het lijdt geen twijfel of wij hebben dit beeld niet te danken aan 's mans
waarheidszin, maar aan de antipathie tegen Oranje, waarvan zijn Mémoires
telkens blijk geven; en de goede trouw, waarmee de Prins zijn standpunt heeft
ingenomen, mag niet worden ontkend. Hij riep de medewerking der Staten in,
omdat hij zodoende ten behoeve van het land meer kon verkrijgen. En zijn
aansluiting bij de Calvinisten moet zijn neiging die kant uit toen nog bevestigd
hebben. Het recht van verzet tegen de Koning, dat deze erkenden, berustte naar
hun opvatting immers uitsluitend bij de „magistratus populares”, de lagere
overheden, die in de dualistische staat van toen de soevereiniteit met de hoge