Digitale uitgave van:

couronner roy absolut du mesme royaulme, luy donnant le nom et tiltre de
royaulme de la Basse Allemaigne ou Germanie Inférieure” 1), deze voorslag is
waarschijnlijk van Granvelle afkomstig geweest. Trouwens heeft de kardinaal het
niet zelf nadrukkelijk erkend, dat hij aan die Bourgondische politiek zijn hart
verpand had? Reeds is hij naar Frankrijk uitgeweken als hij niet nalaten kan
Philips te bezweren toch vooral de oude, beroemde en beproefde administratieve
instellingen der hertogen van Bourgondië niet aan de ondergang prijs te geven,
door ze tegen andere in te ruilen. En zijn tijdgenoten hebben ook te dezen
opzichte geen ogenblik in twijfel verkeerd. Nauwelijks was Granvelle's vertrek
een feit geworden, of 't nu sedert geruime tijd in bedwang gehouden
particularisme steekt de kop weer op. Gelderland bijv. poogt dan dadelijk de
„vreemde-
1) J. J. Altmeyer, Une succursale du tribunal de sang (Brux. 1853) p. 26 n. 5, 171 sv.
[60]
lingen", d. i. de niet-Gelderse mannen, die in het door de landsheer in 1543
ingestelde hof een zetel hadden ingenomen, daaruit weer verwijderd te krijgen.
En voorts moet inzake de motieven voor het verzet ook nog worden
gedifferentieerd tussen verschillende bevolkingsgroepen. Een onderscheid tussen
Rooms-Katholieken en Calvinisten bestond er te dezen, waarop ik thans echter
niet nader inga: beter kan dit in hoofdstuk IV gebeuren. Maar ook nog een
ander, waarvan ik hier — mijn doel in aanmerking genomen — wel iets
uitvoeriger moet spreken: dat tussen Oranje en de stedelijke en gewestelijke
regeerders; wil men: tussen Oranje en de Nederlandse burgerijen.
Bij deze laatste is het in de loop van de besproken vroegste periode van het
verzet duidelijk om de handhaving van hun privileges gegaan. Of is deze
uitdrukking te kras? Bakhuizen van den Brink heeft, in zijn Beweegredenen van
onzen opstand tegen Spanje dienaangaande twijfel gewekt. Door er sterk de
nadruk op te leggen, dat het woord privilegiën in de 16e eeuw „eene
bedwelmende kracht” had. „Hoe meer het op de tong werd rondgeschommeld”,
des te grondiger veranderde het van betekenis. En zelfs is het vaak
voorgekomen, dat wat een privilege heette en als privilege een rol speelde in
waarheid slechts een „sprookje” „uit bestevaars-mond” was 1). Moeten wij dus
liever zeggen, dat hier eigenlijk een ander motief heeft gewerkt, maar dat dit
zich achter bestaande en gewaande privilegiën verdekt placht op te stellen? Toch
werkelijk niet, dunkt mij. Zeker werd gaandeweg van allerlei onder de naam
1) R. C. Bakhuizen van den Brink, Studiën en Karakter-schetsen, Dl. III ('s Grav. 1913) bldz. 319,
323, 324.
[61]
privilege in het vuur gebracht, dat die in waarheid volstrekt niet had mogen
dragen. Maar dit neemt allerminst weg, dat in de beweging, die het woord
gedurig in de mond nam, als kern het streven aanwezig was om zeer concrete
voorrechten, die vroeger en later door de landsvorsten aan hun onderdanen
geschonken, liever nog door die onderdanen hun landsvorsten afgedwongen
waren, tegen opheffing of verwaarlozing in bescherming te nemen. Ik denk hier
aan hetgeen er over het Brabantse hoofdprivilege te doen is geweest, over de
Blijde Incomste; hoe de Staten van Brabant bijv. in 1562 over de precieze zin