Digitale uitgave van:

ik in het volgend hoofdstuk nader hoop te spreken. Op de jaren nadien past goed
de karakteristiek van... neen, toch eigenlijk niet die van Pirenne. Het conflict
tussen Oranje en Philips een strijd tusschen een vertegenwoordiger van een „état
bourguignon” en een „état espagnol” ? Maar als dat „état bourguignon”,
waarmee de schrijver der Histoire de Belgique daarbij werkt, niet inhoudsloos zal
zijn, kan het toch kwalijk een andere inhoud hebben dan die van :
gecentraliseerde staat, waarin de vorstelijke macht de dominerende is en de
verschillende instellingen en machtsmiddelen van de staat voor alle delen
daarvan gemeenschappelijk zullen wezen. Welnu, van zulk een staatsinrichting
zien wij Oranje geen ogenblik in zijn leven voorstander. Blok noemt hetgeen hij
gewild heeft een soort vrijwillig-constitutionele regering, omdat hij met het oog
op de
[58]
regeringsmaatregelen, die hij wenste te nemen, steeds het advies van de Staten
vroeg. En, daargelaten de vragen of het gebruiken van zo'n hedendaags etiket
voor 16e-eeuwse waar niet gemakkelijk tot misverstand aanleiding geeft en of
hier niet te veel als systeem wordt voorgesteld wat slechts naar-de-eisen-derpraktijk-handelen
was — de Staten kenden immers zoveel beter dan Oranje zelf
de „humeuren” der Nederlanders — lijkt die karakterisering niet ongelukkig. Maar
daarmee is het wezenlijk-Bourgondische in 's Prinsen bemoeiïngen met de
staatsvorm dan ook totaal afwezig. Want de Bourgondische staat dreef op de
koninklijke ambtenaar, niet op de medewerking van de Staten.
In tegenstelling met deze karakterisering van Pirenne is voor het genoemde
tweede tijdperk die van Bakhuizen van den Brink, waarbij het verzet een strijd
tegen een buitenlandse vijand heet, echter wel te aanvaarden. De mannen van
de Ligue, die na Granvelle's heengaan diens gewoonte om aan de weinig
zelfstandige landvoogdes de wet voor te schrijven, van de kardinaal hebben
overgenomen, hebben voor hun gevoel metterdaad hun strijd tegen
vreemdelingen gevoerd.
Heel anders echter gedurende het eerste tijdperk van onze vrijheidsworsteling?
Dat moeten wij m. i. wel terdege als een periode van burgeroorlog zien. Van
strijden, maar dan niet vóór, doch juist omgekeerd tegen een „état
bourguignon”. En dat omdat het hier een oorlog tegen Granvelle gold. Want
Granvelle is niet — al gaat hij daar dikwijls voor door — in de eerste plaats
voorvechter van een Spaansgezinde staatkunde, van een staatsideaal van
specifiek Castiliaansen bloede geweest. Van de Spanjaarden had hij een afkeer,
zo groot als iemand anders in de Nederlanden. Waar het
[59]
hem daarentegen bijzonder om te doen was : om de wil van zijn vorst uit te
voeren. Niets dan dienaar van de Habsburgse huismachtpolitiek, dat wilde hij zijn
en dat was hij? En dat nu juist uit deze beweegreden, dat hij onder de regering
van Koning Philips de oude Bourgondische centralisatie-politiek van Karel V wilde
voortzetten, de politiek die zich op allerlei gebied zo krachtig had ingespannen
om aan ons Nederlandse staatsleven een „einheitliche” inrichting te geven. In
Juni 1567 liep ter beurze van Antwerpen het gerucht, dat men van de
Nederlanden een afzonderlijke monarchie onder een Koning van Neder-Duitsland
wilde maken. Welnu? de voorslag daartoe : „que le Roy face incorporer tont le
pays et provinces de ce Pays-Bas en ung corps de royaulme, et se face