Digitale uitgave van:

Religion et Privilèges etc. (1631), met zijn, in dit verband al bijzonder treffende
herinnering aan een in 1590 op last der Staten-Generaal geslagen
gedenkpenning; enerzijds twee elkaar vasthoudende handen, die een
pijlenbundel omklemmen, en het opschrift: Deo iuvante; en aan de andere kant,
staande op een Bijbel, een pilaar : Religion, en op die pilaar een vrijheidshoed,"
1) Groen van Prinsterer, Handboek der Geschiedenis van het Vaderland §§ 127-131 onderscheidt
een aanvankelijk beginsel en een hoofdbeginsel.
[101]
met het opschrift: „hac nitimur (n.l. op de godsdienst), hanc tuemur (sc. de
vrijheid).
Liefde voor de vrijheid en voor de religie dus in samenwerking! Maar dan toch
nog op een bijzondere manier! Zó namelijk, dat voor één bevolkingsgroep het
eerstgenoemde dier motieven slechts gold, voor een andere daarentegen het
laatste. En niet op die manier, dat het hele volk eenparig door beide factoren
werd bewogen. Zo openbaart zich het nationale leven van het Nederlandse volk
tegenwoordig niet. Welnu, een dergelijke eenheid-in-veelheid, als wij er thans in
opmerken, was er ook toen reeds het kenmerkende van.
Wie aan het geven van een scheef beeld van de Prins ontkomen wil dient hier
ter dege rekening mee te houden. Daarom moet ik, na tot nog toe alleen over de
groep van het „libertatis ergo” te hebben gesproken — wat vanzelf spreekt,
omdat Oranje tot dusver geheel aan haar zijde stond thans in het bijzonder op
de andere licht laten vallen. Op het volksdeel, waarvoor de religie bij het voeren
van zijn positie het hoofdmotief was.
Het beste uitgangspunt ter beschrijving der lotgevallen daarvan leveren de
jaren 1561 en 1562. Op dat tijdstip toch heeft men van die zijde het geduldig
ondergaan der geloofsvervolging, waartoe men zich tot dusver nog steeds had
bepaald, opgegeven, om verzet te gaan bieden. En van dan af is de
tweeledigheid in de tegenstand tegen Brussel en Madrid, waarvan ik sprak, dus
een feit geweest.
Wat bij het zien opkomen van dit verzet misschien wel het meeste treft, het is
het radicalisme, waarmee het van het begin af aan bezield was. Zodra het zich in
de bronnen bemerken laat is de lucht in de Nederlanden vol
[102]
van geruchten omtrent ophanden directe actie. Geruchten, onmiddellijk door de
eerste verschijnselen dier actie reeds gevolgd ook. Vooral in het aan Frankrijk
grenzend gebied! In Doornik hebben dan de zgn. „chanteries” plaats. Psalmen
zingend trekt men er door de straten. Van iedere voorbijganger wordt de
lantaarn gedoofd, teneinde herkenning der manifestanten onmogelijk te maken.
En felle dreigementen weerklinken voor het huis van de hier woonachtige
bisschoppelijke vicarius. In Meessen en Armentiers bestormden benden van
vijftig tot tweehonderd personen enige kloosters. En in Valenchijn breekt de
„journée des Maubrûlez”, de dag der slecht verbranden, aan! Den 27e April 1562
verhinderen daar vijf à zes honderd mensen van allerlei leeftijd en
maatschappelijk bedrijf de ter doodbrenging van de martelaren Simon Faveau en
Philippe Mallart, door de beulsknechten met de veroordeelden naar de
brandstapel op weg, met stenen te bombarderen en later, als Faveau en zijn
lotgenoot weer naar de gevangenis teruggebracht zijn, hun kerker open te