Digitale uitgave van:

het consistorie daar, zijn poorten voor de regeringstroepen, die er onder
Noircarmes de wet zouden komen stellen, en waagde het erop zich te laten
belegeren. Even veertien dagen later worden in het Ieperse de vendels van Jan
Denijs uitgerust en gedrild, om deze belegerde stad te gaan ontzetten. En
hoezeer Zuiden en Noorden ten deze één lijn trokken: 24 December d. a. v., in
een vergadering te Amsterdam, kan Lodewijk van Nassau er maar niet in slagen
de aanwezigen andere besluiten te doen nemen dan deze: ten eerste het
collecteren voor de aan te bieden drie miljoen en de aanvaarding van de
Augsburgse Confessie, waar hij ze ook om verzocht had, ad calendas graecas te
verschuiven; en verder: „obedient” te zijn, ja! maar toch alleen maar wanneer
dit kon
[122]
gebeuren zonder hun geweten te bezwaren of in strijd te komen met Bijbelse
eisen.
Die troepen — de uitdrukking is te weids : die benden van Jan Denijs nog vóór
het eind van 1566 te Waterloo in de pan gehakt, en Valenchijn in Maart 1567
ingenomen en voor wat het bestaan had afgestraft zó, dat het hele land de adem
niet door kon krijgen van ontzetting : voorlopig heeft men al heel weinig wil
gehad van zijn politiek van vastberaden doortasten. Heeft dat misschien daaraan
gelegen, dat deze eerste uitingen daarvan niet door de rechte mensen geleid
werden, door militairen van klein allooi en door — Datheen voorop — een paar
predikanten? Maar toen de religiepartij hetzelfde plan in het voorjaar van 1567
onder heel wat betere aanvoering, onder Brederode en Jan van Marnix, nog eens
trachtte uit te voeren, was de afloop immers niets beter! Wat men onder leiding
van Brederode, destijds zeer de vertrouwensman der ,,religionis causa"-groep,
wilde gaan ondernemen kwam zelfs niet tot een begin van uitvoering. En de
tocht van Jan van Marnix en zijn klein leger naar Walcheren, die na veel
wederwaardigheden tot een poging om Antwerpen te overrompelen werd, leed
bij Oosterweel door verraad op de deerlijkste wijze schipbreuk: de commandant
gedood en zijn troepen zo goed als vernietigd.
Dit alles te beschrijven was zeker wel een heel lange aanloop nemen alvorens
in de vraag te springen wat nu speciaal Oranje in deze tijd gewild en gedaan
heeft. Maar alleen zó doende kon ik daarvan m. i. een duidelijke indruk geven.
Want het is zijn reageren tegen het getekende radicalisme der religiepartij
geweest, dat de Prins gedurende de onderhavige periode het meest voortdurend
en het meest wezenlijk heeft gekenmerkt.
[123]
Een buitengewoon moeilijk jaar is 1566 voor Oranje geweest. Uit de herfst
daarvan hebben wij het reeds eenmaal vermelde bericht, dat hij er in die tijd
bleek en mager heeft uitgezien. Gemakkelijk te begrijpen. Zelfs drie redenen
voor één laten zich hier zonder moeite veronderstellen. De politieke
moeilijkheden van de dag lieten zich ten deze natuurlijk niet onbetuigd. Dan 's
Prinsen voortdurende geldzorgen. En eindelijk moet ook het huiselijk leed der
mislukking van zijn huwelijk met Anna van Saksen hem in deze periode het leven
hebben verbitterd. Is het in 1564 naar ik hiervóór heb meegedeeld een publiek
geheim geworden dat deze jonge vrouw zich zeer vreemd begon te gedragen :
dat zij soms hele dagen bij kaarslicht achter gesloten luiken zat, de Prins
voortdurend met verwijten en beledigingen overlaadde enz. enz., sinds dien had