Digitale uitgave van:

duidelijkheid niets te wensen overlatend antwoord op deze vraag; want omdat
deze staatkunde op veel tegenkanting stuitte
1) Jacob van Artevelde, de bekende Gentenaar uit de 14e eeuw, is klaarblijkelijk bedoeld.
[267]
was Oranje wel genoodzaakt haar tegenover verschillende van zijn
correspondenten grondig toe te lichten.
Vier overwegingen hebben te dezen blijkbaar samengewerkt. Vooreerst gold de
gedachte, dat het hier een noodtoestand betrof. Ik ken de gevaren, die van deze
politiek dreigen ten volle. Maar nu de Duitsers weigeren ons te helpen blijft mij
niets anders over : „la nécessité m'y contraint”. Ook heeft een dergelijke
staatkunde, wat haar critici beweren mogen, toch niets ongeoorloofds ! „Vos
Théologiens et plusieurs disent que c'est contre la parolle de Dieu”, omdat de
Franse dynastie Rooms Katholiek is. Maar hoe kan men dat nu toch beweren
gezien het feit, dat allerlei Bijbelse figuren voor en na zelfs met Heidenen
allianties zijn aangegaan? Door dit samengaan met Frankrijk om van de Spaanse
tirannie vrij te komen, vervallen wij voorts ook niet, zoals sommigen menen, van
Scylla in Charibdis. Anjou, de broeder des Konings, bij wie wij hulp zoeken, moge
dan Rooms Katholiek zijn, in allen gevalle is hij bereid om Rooms en on-Rooms
gelijkelijk vrijheid van eredienst toe te staan. En eindelijk : wanneer de Staten-
Generaal na rijpe overweging zo'n politiek, die zich op Frankrijk richt,
noodzakelijk achten: „j'estimeroi ce jugement, puisque aujourdhui les prophéties
sont cessées, n'estre aultre chose qu'une déclaration de la volonté de Dieu”.
Als reeds gezegd : op veel tegenkanting is deze prinselijke politiek gestuit.
Enerzijds kwam deze van een groep, die het liefste in het geheel geen vreemde
vorst in onze zaken had gemengd. Anderzijds van een partij, die er de voorkeur
aan gaf, dat de soevereiniteit over de Nederlanden aan Oranje, aan Johann
Casimir van de Palts of aan Koningin Elizabeth van Engeland zou worden
[268]
opgedragen. En van de Antwerpse kooplui, die van een losscheuring van Spanje
schade duchtten voor hun bedrijf. En van de tegenstanders op godsdienstigzedelijke
gronden, o. a. de door Marnix van St. Aldegonde „ces délicats
théologiens” genoemde predikanten. En — niet in de laatste plaats — van 's
Prinsen broer Jan. Ja, deze was werkelijk nog de felste tegenstander van wat
Oranje meermalen „op sijn salicheyt” voor het enige redmiddel uit de nood
verklaarde. Ziehier een paar uitingen ten bewijze ervan; een met betrekking tot
Willem tegenover een derde ten beste gegeven, en een aan die broer zelf
gericht. Eerst de laatstgenoemde : ik maak u op deze dingen opmerkzaam,
opdat ge — „da Sie und die Lände... vom rechten weg gefüret und von Got etwas
abgewendet worden weren, wie es dan von vielen Christliebenden gentzlich dafür
gehalten wirdt... in Zeiten sich wiederumb zu Gott bekeren... damit menniglich
Ihren waren glauben und vertrawen zu Gott zu spüren und Ime allein die ehr
gegeben und Derselb zu freundt behalten werde”. En wat die uiting over de Prins
tegenover een derde betreft: niet meer dan ruim een maand na Balthazar
Gerards' gelukte aanslag heet het in, een van Jans brieven als volgt: „Gott weisz
dass ich keynen menschen under der sonnen lieber gehabt und noch hab, oder
auch mich mehr obligirt gehalten als ihrer Gnaden, und solches nicht allein
weghen der nahen verwandtnus und von derselben vielfeltig empfangener ehr...,