Digitale uitgave van:

iemand „van wiens lof beter is te swijghen dan weynich te spreken” : ook later
heeft men hem regelmatig beurtelings als alle zedelijke beginselen verachtend
Macchiavellist en als volbloed Calvinist afgeschilderd, als een geloofsheld en als
een zichzelfzoeker zonder weerga, als een bijna vlekkeloos heilige figuur en als
een schijnheilige, zoals er op de wereld nauwelijks een tweede te vinden is
geweest.
Hierop in te gaan ligt echter niet op de weg van dit boek. Want als strikte
biografie heeft zich dat juist ten doel gesteld Oranje zoveel mogelijk te isoleren
van elke exploitatie ten behoeve van politieke doeleinden, welke dat ook
mochten wezen, waartoe hij zich van de kant van de later gekomen generaties
heeft moeten lenen. Zijn portret te reinigen van de aanslag, die er zich
gaandeweg op vastgezet heeft; er op vastgezet zowel van wege de
huldigingskaarsen, die men er voor aanstak, als door de beduimeling ervan en de
indroging van het vernis, waarvan het te lijden gehad heeft. En
[283]
zodoende de oorspronkelijke kleur ervan weer te laten zien.
Misschien maakt deze „restauratie” op menig vereerder van de Prins geen
onverdeeld aangename indruk. Het „vieil or” van die aanslag had immers iets
vertrouwds! De door ons — door onze huldiging of door onze veroordeling
aangebrachte tint gaf ons de man immers juist te zien zoals wij hem graag
zagen. Maar nu het oorspronkelijke koloriet weer te voorschijn komt : wat zien
wij nu? „Ein Mensch mit seinem Widerspruch” ! Een staatsman van grote
bekwaamheid, maar niet zonder fouten! Een oprecht Christen, maar die
meermalen niet handelde zoals het een Christen past.
En toch: krijgen wij hem niet zó alleen als een levend en strevend mensenkind
voor ons, in stee van als een — in gunstige of ongunstige zin — opgemaakte,
bewegingloze panopticum-pop? Terwijl toch alleen aanraking met zulk een
levend mens ons — bij ons bezig zijn met ons volksverleden — de goede, zuivere
historische sensatie geeft, die kernachtig : „niet slechts een wil tot weten, maar
ook een wil tot bouwen” genoemd is!
Alleen aanraking met zulk een levend mens geeft ons die ware sensatie! Maar
hoe fel moet deze dan ook bij ons worden als die aanraking er een is met een
hartstochtelijke, tot het hoogste offer bereide liefhebber der Zeventien
Nederlanden als Willem van Oranje is geweest!
[284] LIJST VAN ILLUSTRATIES
Tegenover
bldz.
III Gravure van Prins Willem van Oranje door M. van Geilenkercken naar P.
Feddes, omstr. 1615. (Amsterdam, Rijksprentenkabinet)
6 Het hof te Brussel met het Nassausche paleis op de achtergrond, Naar J. v.d.
Velde.