Digitale uitgave van:

zaak-Rubens en een officiële verklaring van een vijftal predikanten, toch voor
tachtig procent het zwijgen was opgelegd.
Het is een bekende zaak, dat dit derde huwelijk van Oranje wolken stof heeft
opgejaagd; dat de Prins er de afkeuring van zo goed als geheel zijn
verwantschap om heeft moeten trotseren.
Bij August van Saksen en Willem van Hessen kwam deze afkeuring slechts
voort uit gekrenkt dynastiek zelfbewustzijn. Zij vonden het krenkend dat het
wangedrag van hun nicht Anna op deze manier algemeen ruchtbaar zou worden.
Had de Prins zijn vrouw gevangen gezet en het gerucht verspreid, dat zij dood
was : hier zouden zij volstrekt geen bezwaar tegen gehad hebben! Daarom
spreekt de kritiek bij hen dan ook vooral schamper: van Charlotte als van „die
Welsche Nonne” ; van Johann Casimir en Marnix van St. Aldegonde, die 's
Prinsen stap sterk aangemoedigd schijnen te hebben, als van die „Coppeler” ;
van het huwelijk zelf als van een „Hundehochzeit”; enz.; ja, houdt zij het zelfs
niet voor infra dignitatem op een gegeven moment te meesmuilen over het
gerucht, dat later volkomen uit de lucht gegrepen bleek, als verwachtte de
Prinses reeds in Oktober 1575 een kind.
Dieper indruk maakt 't onwillekeurig te merken, dat ook Frederik van de Palts
en Jan van Nassau, 's Prinsen broer, zich over het sluiten van deze nieuwe
verbintenis ernstig ongerust hebben gemaakt. Want in dit geval kwam
[237]
die afkeuring daarvan zeker uit veel edeler motief voort: uit de oprechte vrees
namelijk, dat Oranje er zich veel vijanden door zou maken en, vooral door de
haastige manier waarop hij zijn plan heeft uitgevoerd, schade aan de
Nederlandse zaak zou doen. En als wij van deze bezwaren kennis krijgen vragen
wij ons dan ook onwillekeurig af wat de zo dringend gewaarschuwde bewogen
kan, hebben zich van al die ongunstige beoordelingen zo bitter weinig aan te
trekken en zijn voorgenomen huwelijk toch, en zelfs zonder uitstel, te sluiten.
Nog te eer als wij bedenken dat hij zijn jeugd toen toch al vrij lang achter de rug
had — straks werd hij twee en veertig jaar — en zich bovendien altijd sterk door
politieke overwegingen heeft laten leiden.
Was dit trotseren der publieke opinie misschien... toch ook weer politiek?
Gevolg van het zoeken van aansluiting bij Frankrijk?
Reeds Oranje's tijdgenoten hebben het vrij algemeen vermoed. Was er dan
toch ook juist in deze tijd geen sprake van een huwelijk van Prinses Charlotte's
zuster met de Prins van Condé? Met dat al : in deze richting moet de verklaring
van wat ons hier wonderlijk voorkomt m. i. toch niet worden gezocht. Dat de
Koning van Frankrijk dienaangaande zelf een verklaring gaf zegt in dit opzicht —
tenminste aanmerkelijk minder dan dat in een brief van landgraaf Willem van
Hessen Dathenus „erste Anstiffter dieses Heuratts” heet. Aan deze, zo kort na de
Bartholomeusnacht van 1572 nog wel, bevordering ener politiek van toenadering
tot Parijs toe te schrijven ware absurd.
Komen wij de waarheid niet heel veel nader als wij achter dit derde prinselijke
huwelijk louter persoonlijke motieven, en dan voor 'n goed deel persoonlijke
[238]
motieven van godsdienstig-zedelijke aard zoeken ?
Als ik enkele aanwijzingen in de bronnen goed versta dan heeft het feitelijk
ontbonden zijn van zijn echt met Anna van Saksen Oranje in de eerste helft der
jaren zeventig opnieuw in de fout doen vervallen, waaraan hij zich na de dood