Digitale uitgave van:

„conventionele uitingen van courtoisie”, zoals Alva het eens in een dergelijk
geval uitgedrukt heeft, hebben wij er in te zien 1).
Maar van aarzelen en terugdeinzen gesproken ook nog buiten hetgeen hij in
zake het Compromis der edelen gedaan heeft: dat valt destijds in het leven van
de Prins wel terdege te constateren.
Daar is allereerst hetgeen Februari 1567 tussen hem en enige der radicaalste
dier edelen te Antwerpen is voorgevallen. Een heftig toneel. Escobecque voerde
er namens de verbondenen het woord. Verwijtend : terwille van Uw persoonlijke
grieven tegen Granvelle hebt ge ons in tal van moeilijkheden gebracht. Maar
tegelijk ook verzoekend : nu dan ook als onze beschermer opgetreden! Het
resultaat? Oranje bedingt eerst tijd voor beraad. En 's anderdaags, als hij zijn
beslissing bekend maakt, ...stelt hij de heren diep teleur. Wij weten niet precies
hoe zijn antwoord geluid heeft. Maar vast staat, dat men ontevreden van hem
scheidde. En het moet dus wel òf niet toeschietelijk genoeg geweest zijn, òf,
niettegenstaande zijn tegemoetkomen, door de edelen niet goed zijn vertrouwd,
als een poging om hen zoet te houden beschouwd zijn. In allen gevalle was het
dan toch
1) Egmont en Hoorne hadden ieder ook een dergelijke, nog meer volstrekt onderworpen brief
geschreven!
[130]
echter een uiting van aarzeling, hetzij met open of met gesloten vizier.
Kort na deze gebeurtenis is de capitulatie van Valenchijn gevallen. Zien wij ook
in verband daarmee de Prins niet van een aanvankelijke doortastendheid
terugkeren? Toen in November 1566 de burgerij dier stad de poorten sloot en de
Spaanse troepen het hoofd zou gaan bieden leefde zij niet ten onrechte in de
hoop, dat de Prins en in het algemeen de adel haar krachtig hulp zou verlenen.
Evenals ook later nog, toen vol te houden van de belegerden het uiterste vergde.
Maar wat is van deze hulpverlening terecht gekomen? Minder dan niets. En dat
dan, naar alle betrokkenen eenparig verklaren, vooral door toedoen van Oranje.
Ziehier wat Jehan Warguin, een van de mannen, die de stad naar Antwerpen had
afgevaardigd, om daar ten haren behoeve actie te voeren, als rapport
dienaangaande naar huis heeft gemeld : „que tout leur mal procédoit du double
esprit dudict prince d' Orange qui avoit retenu lesdicts députez les nourissant de
vaines espérances; disant une fois qu'il demoureroit comme neutre sans se
déclarer et néantmoings leur donneroit toute assistence secrètement et les
advertiroit de ce qui se passeroit en court, allendroict de ceulx de Valenciennes;
disant une aultre fois qu'il se déclaireroit pour les églises du Pays Bas que
chascun puist vivre librement sa religion et finablement auroit déclairé quon ne
s'attendist plus à luy et qu'il n'y avoit aucun secours”. En in geheel eendere
geest ook Guido de Bray, die zich in die dagen heftig beklaagde „des seigneurs
qui les auroyent trompez et trahiz, se plaignant signamment et en grande
aigreur dudict prince d'Orenges, l'apellant meschant, malheureux, qui les avoit
abusez, et que Dieu le puniroit quelque jour pour ce quil les avoit sy longtemps
[131]
entretenus en folie esperance de secours et quil ne y avoit point, estant partant
cause de la ruine de la ville, leurs ayant mis la hart au col”.