Digitale uitgave van:

Allemaigne of iets dergelijks toedacht. Getuigen eveneens de ontwerpen van de
„kardinalisten”, of aanhangers van de kardinaal, d'Assonleville en, waarschijnlijk
althans, Hopperus, waardoor in 1565 en 1570 ook bij Philips op verandering van
het Nederlandsche statencomplex in een koninkrijk werd aangedrongen.
Zal het nu dit streven naar absolutisme bij Philips niet geweest zijn, dat de
Prins genoopt heeft tegen deze front te gaan maken? Als ik de oppositie tegen de
regering in 1562 als volgt beschreven vind : zij beïnvloedt de volksgeest door er
mij — het is alweer Granvelle, die het zegt — openlijk van te beschuldigen, dat ik
de Nederlandse bevolking onder het régime ener absolute monarchie zou willen
brengen, zó dat Uwe Majesteit alleen alle macht bezitten zou; terwijl zij er zich
over beklaagt, dat haar alle invloed wordt ontnomen, lijkt mij dit terstond al heel
waarschijnlijk. En nog versterkt zie ik mij in deze mening als ik de kardinaal
1) Otto Brandt, Heinrich Rantzau und Seine Relationen an die Dänischen Könige (München 1927)
S. 85.
[64]
later hoor klagen, dat men, onder het voorwendsel de privilegiën en de vrijheid
van het land te bewaren, beoogt de autoriteit der Staten en van het volk te
vermeerderen, ja van het land een soort republiek wil maken, waarin de Koning
slechts zou kunnen doen wat de heren aanstond; of als ik merk hoe Lodewijk van
Nassau en de graaf van Hoogstraten in de dagen van Heiligerlee en Jemmingen
Megen trachten over te halen hun zijde te kiezen door middel van het betoog,
dat het dwaas is verandering van de Staten en omzetting van de vrijheid in
slavernij mogelijk te achten zonder dat dit op verlies van zelfs de plechtigst
bezworen privilegiën komt te staan. Ja, hier blijft werkelijk weinig aanleiding tot
twijfel over!
De beslissing om tot zulk een anti-absolutistische politiek over te gaan, het
besluit-voor-het-leven om haar te gaan voeren was toch immers ook wel het
allereerste, dat aan het gesprek in het Bois de Vincennes vlam kon gaan vatten!
Het voornaamste wat wij de Prins onmiddellijk na dit gesprek zien doen is
geweest: voor de verwijdering der door Philips bij zijn vertrek hier achtergelaten
Spaanse troepen — die hem overigens vóór dien ook al gewenst had geleken —
te gaan ijveren. Was hem echter ten opzichte van die troepen nu juist dit niet
vooral gebleken : dat de Koning van hen in de eerste plaats de hulp hoopte te
verkrijgen, die hij meende nodig te hebben, om — zoals zijn Franse neef het
uitdrukte — zijn troon te schragen tegen een dreigend „changement d'Estat,
soubs prétexte de religion” ; maar, naar het gezicht, dat Oranje op de staat van
zaken had, voor „une domination absolute et tiranicque soubs couleur d'extirper
les hérésies”? Nodig
[65]
meende te hebben m. a. w. om zijn absolutisme te vestigen?
Ik geef toe, dat Pontus Payen, aan wiens Mémoires ik dit bericht ontleen, niet
altijd een betrouwbare getuige is gebleken. Maar waar zulk een fel tegenstander
van de Prins als deze berichtgever was, zoals hier iets goeds of neutraals ten
opzichte van Oranje vertelt, mogen wij toch wel geloof hechten aan hetgeen hij