Digitale uitgave van:

Daarom wordt een enkele maal in zijn stem die lichte trilling, die op ontroering
wijst, dan toch ook werkelijk wel gehoord!
Hoe duidelijk is dat bijvoorbeeld het geval in zijn brief in verband met de
Pacificatie van Gent, dien hij 4 Nov. 1576 uit Middelburg aan zijn zwager Albrecht
von Schwarzburg heeft gezonden : „E. L. mogen wir
[223]
zur fröhlichen Zeittung dienstfreundlicher wolmeinung hiemit nit bergen, wie das
durch schickung des lieben Almechtighen dieser langwieriger blutiger Kriegh und
Missverstandt, den die Landt etlich jahr hero gegen ein ander gehabt, entlich
Sontags den 28en verschienen Monats Octobris zu einem vielgewunschten
Frieden gerathen. Ja nit allein zu einem schlechten Frieden, sondern es seindt die
Stendt in gemein endtlich gemeindt und entschlossen die Sachen, welcher wir
biss anhero mit solcher grossen unser beschwerigkeit, Mühe und arbeyt
getrieben haben... neben und mit uns vor die handt zu nhemen... ein sonderliche
unaussprechliche Wolthait Gottes welche er uns und diesen armen zuvor schier
von jederman verlassenen Landt und Leuthen erzeiget 1)”.
Dat het de Pacificatie van Gent juist geweest is, die ons deze uit de gewone
toon vallende onder 's Prinsen brieven bezorgd heeft, is al heel weinig
verwonderlijk.
Want deze heeft na de jaren, in het vorig hoofdstuk beschreven, waarin Oranje
— als in een laatste verschansing — in Holland en Zeeland heeft opgesloten
gezeten, in zijn levenswerk immers een ontzaglijke sprong voorwaarts betekend.
Een verdrag tussen deze twee noordelijke gewesten en de overige Nederlanden,
bracht zij èn op het gebied van de zo ernstig door haar bewerker nagestreefde
eenheid van het land èn op dat der politieke tolerantie, waarvoor hij zich niet
minder heeft ingespannen, zijn ideaal zo goed als binnen handgreep.
Het is wel een even onverwachte als snelle en volkomen kentering van het
getij geweest, waardoor ze tot stand is gekomen. Begin 1576 heeft nog iemand
kunnen denken,
1) Thüringisches Staatsarchiv Rudolstadt A III, nr. 44.
[224]
dat zo iets ook maar in de verte mogelijk was. Zelfs in het hart van Holland, in
Dordrecht, liet zich toen de Spaanse macht nog op 't vreesaanjagendst merken.
Liepen er drie maanden van te voren in het koningsgezinde kamp geen
geruchten, dat de Prins daar elke nacht terwille van zijn veiligheid maar in een
schip ging slapen, terwijl zijn vrouw — onderweg de vijand nog bijna in handen
gevallen— de wijk naar Leiden genomen had? En heette het ter zelfder tijd dan
ook niet, dat hij er sterk over dacht de dijken door te steken en met zijn
aanhangers elders een nieuw vaderland te zoeken? Toch: in de tweede week van
November daarna was het akkoord al gesloten en afgekondigd!
De plotselinge dood van Requesens op een der eerste dagen van Maart opende
hier opeens de mogelijkheid voor. En dank zij een drietal paardenmiddelen werd
toen die mogelijkheid in een buitengewoon vlug tempo tot werkelijkheid.
Dank zij een drietal paardenmiddelen! Daar is vooreerst het feit, dat de
Spaanse soldaten onmiddellijk nadat de hand van de landvoogd, die hen bij haar
leven maar ternauwernood in bedwang had kunnen houden, krachteloos was
geworden, op zó'n woeste manier aan het muiten sloegen, dat het niet uitblijven