Digitale uitgave van:

IX, al weer aan de gang alsof er niets gebeurd was. In staatszaken was het
immers niet „expédient” zich over wat ook geraakt te tonen! We behoeven ons
dus niet eens chronologisch ver van Oktober 1573 te verwijderen om een
levenshouding bij hem aan te treffen, die oppervlakkig gezien werkelijk de indruk
maakt van louter utilitair te wezen, zo goed als geheel buiten zijn persoon om te
gaan.
Toch werd door aanvaarding van deze opvatting het beeld van de Prins m. i.
niet weinig vertekend.
Streng wetenschappelijk redenerend mogen wij hem ons naar mijn mening in
deze tijd van zijn leven niet anders voorstellen dan als een gelovig Christen.
Bekend is zijn uiting, in zijn brief d.d. 9 Aug. 1573 aan Sonoy en zijn andere
vertegenwoordigers in het Noorderkwartier: „Gij schrijft ons, dat men u soude
laten weten, of wij oock met eenigen groten, machtigen Potentaet in vasten
verbonde staen. Waerop wij niet laten en willen ulieden voor antwoorde te
geven, dat aleer wij oit dese sake en de beschermenisse der Christenen en
andere verdrukten in desen lande aengevangen hebben, wij metten
alderoppersten Potentaet der Potentaten alsulken vasten verbont hebben
gemaekt, dat wij geheel verzekert sijn, dat wij en alle degene vastelijk daerop
betrouwen, door sijne geweldige en machtige hand ten lesten noch ontset te
sullen worden”. Tijdens het beleg van Leiden verklaart hij tegenover zijn broer
Jan, dat zijn
[Illustratie → http://www.periodata.nl/dataweb/Alva'sPardon.jpg ]
Alva's Pardon
[169]
Hollanders en hij „sommes icy resoluz de ne quicter la deffense de la Parolle de
Dieu et de nostre liberté, jusques au dernier homme”. Als hij in 1574 in de slag
bij Mook twee broers op eenmaal heeft verloren ontlokt hem dit de verklaring:
„Je vous veulx bien confesser ouvertement que j'ai la teste tellement estourdie .
. . de regret et de mélancolie ... que je ne scay à grand peine ce que je fais ... Si
est ce que toujours il nous fault conformer á la volonté de Dieu et avoir esgard à
sa divine providence, que celuy qui a respandu le sang de son Fils unicque, pour
maintenir son Eglise, ne fera rien que ce qui redondera à l'avancement de sa
gloire et maintènement de son Eglise”. Moeten wij dit alles metterdaad nu
slechts voor door politiek ingegeven uitingen houden? Maar dan maken wij
Oranje toch tot een driemaal overgehaalde huichelaar! En hebben wij daartoe het
recht? Past dit bij zijn laatste woorden: „Mon Dieu, ayes pitié de mon ame et de
ce pauvre peuple”, waarvan toch wel niemand het „politiek” karakter zal durven
staande houden, terwijl aan hun historiciteit, als blijken zal, ook niet te twijfelen
valt? Past dit bij 's Prinsen doorgaanse levensopenbaring en bij de waardering,
die hem, ook bij een kritische beschouwing, als regel toch te beurt gevallen is?
En wat zich m. i. dan evenmin loochenen laat? Dat deze vroomheid in haar
geheel genomen duidelijk het stempel van het Gereformeerde Protestantisme,
wil iemand het nog nader bepaald : van het Calvinisme heeft gedragen.
Dat de Prins steeds zoveel mogelijk alles uit de weg placht te ruimen wat het
de Rooms Katholieken in de Nederlanden moeilijk zou kunnen maken aan zijn
strijd voor de vrijheid van het land deel te nemen, hield
[170]