Digitale uitgave van:

Het is een buitengewoon spannend schouwspel hem voor de vorming hiervan
aan het werk te zien. Al in 1570 en 1571 correspondeert en confereert hij ervoor,
dat zijn tijd er wel van de vroege morgen tot de late avond door in beslag moet
zijn genomen, en de postweg tussen Marburg en Dillenburg, toentertijd speciaal
aangelegd om 't Dillthal beter met de grote wereld daarbuiten te verbinden,
werkelijk niet overbodig was 1). Een der eerste dagen van 1570 reeds komt hem
te Arnstadt, waarheen hij toen veiligheidshalve van Dillenburg uit de wijk had
genomen, Paulus Buys, de pensionaris van Leiden, bezoeken. De ontvluchte
Antwerpse ambtgenoot van deze Buys, Jacob van Wesenbeke, kreeg in de
genoemde jaren telkens en telkens een brief van hem. In Maart 1571 heeft hij te
Dillenburg een spoedvergadering met de gecommitteerden van de
1) Vgl. E. F. Keller, Geschichte Nassaus (Wiesb. 1864) S. 333.
[163]
steden van Holland. In Januari 1572 zijn afgevaardigden van Leiden, Delft en
andere steden te Cranenburch, om daar te komen horen wat een van zijn
agenten namens hem met hen bespreken zal. Ziehier een kleine staalkaart van
de ... soorten van werk, waarmee hij zich destijds heeft beziggehouden, niet van
de hoeveelheid bemoeienis, die elk van die soorten voor zich hem heeft
opgelegd. Een welsprekend getuigenis omtrent deze laatste legt echter duidelijk
het rekeningenmateriaal af, dat ons in deze ten dienste staat. Bijvoorbeeld de
„verclaringe ende specificatie” van Dirk van Kessel: „door last van sijnder
Excellentie gereyst tot Dordrecht”, „een missive ontfangen van sijnder
Excellentie omme te comen op Dillenberch”, „een packet met missiven ontfangen
van sijnder Excellentie”, enz. 1).
Maar het resultaat was deze inspanning waard. Want de reeks dienaren
misschien nog meer dan medewerkers die hij zich zodoende gewonnen heeft, is
werkelijk eerbiedwaardig geweest. Ik noem slechts de meest op de voorgrond
tredende : behalve de reeds vermelde Paulus Buys en Jacob van Wesenbeke,
Diederik van Sonoy, die in de geheimtaal der correspondentie van de Prins en de
zijnen Daniël van Santen of Nathanaël van Calcar heet, zoals Oranje zelf er
beurtelings de namen George Certain, Appelman 2) en Marten Willemsz in
draagt; de Delftse advocaat Cammerlingh; jonker Adriaen van Swieten; Marnix
van Sint Aldegonde, bij wijze van lening voor steeds langer termijn door Frederik
III van de Palts, in wiens dienst hij toen was, aan de Prins
1) Zie deze afgedrukt in Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap, Dl 47 (1926)
bldz. 332.
2) Zie Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genoot-schap, Dl 46 (1925) bldz. 355.
[164]
afgestaan ; Tseraerts ; Johannes Basius ; schipper Hendrik Wessels; Dirck Cater;
Reynier Cant; Albrecht van Huchtenbroek; Gottfried van Haestrecht; Herman de
Ruiter; Francois de Virieu; Van der Hoevel; Pieter Adriaensz van der Werff, de
bekende burgemeester van Leiden tijdens het beleg dier stad; Petrus Dathenus
en Richart Claessens, die eind 1571 predikant te Enkhuizen was.
Twee dingen zijn het vooral geweest, die deze gunstige gang van zaken in het
leven hebben geroepen. Vooreerst het feit, dat de Prins gedurende deze periode
hoe langer hoe meer teruggekomen is van zijn vroegere afkeer van de