Digitale uitgave van:

légitime, conforme aux priviléges, droictz, libertez et usances de noz
ancestres"en dus een weigeren van gehoorzaamheid in geval van tirannie.
Maar zij was niet alleen onverwacht en snel, ze was ook volkomen: de
kentering, die in 1576 heeft plaats gehad. 's Prinsen min of meer ontroerddankbare
toon in de aangehaalde brief aan graaf Albrecht van Schwarzburg,
paste werkelijk geheel bij de omstandigheden. Uitgaand van wat zij bij de
genoemde Bredase onderhandelingen vergeefs hadden trachten te verkrijgen,
waren hij en zijn aanhangers er nu immers in geslaagd
[227
zo goed als alles te verkrijgen wat zij wensten. De Spaanse troepen moesten
huistoe, om zoals het Geuzenlied zei voor het militaire handwerk in de plaats een
ander te gaan leren
„Met Rogghen brij gaan stercken
oft lappen oude schoen”.
De Zeventien Gewesten zouden voortaan een eenheid vormen. En er zou in de
Nederlanden tolerantie heersen: Rooms en on-Rooms zouden er ongeveer gelijke
rechten hebben.
Hoe na die eenheid van het land Oranje aan het hart heeft gelegen: het is juist
in deze tijd bijzonder duidelijk aan de dag gekomen. Uit September 1576 toch is
de brief aan de Gentenaar Hembyze, waarin het luidt: „je ne puis me tenir que je
ne vous propose la grande importance que... gist en l'union des provinces, à
laquelle je vous prie vouloir par tous moiens possibles travailler, puisque par
vostre prudence vous povés assés comprendre combien la desunion seroit
pernicieuse, no seulement à la généralité du pays, mais aussi particulier à la
province de Flandres”. En eveneens uit dat jaar: de memorie waarin hij op zó'n
manier voor die eenheid het pleit heeft gevoerd,dat zelfs als wij haar vertalen de
overtuigde toon ervan nauwelijks gedempt wordt. Wat heeft — heet het immers
daarin — de volken om u heen steeds zóveel onheil gebracht als hun onenigheid
,,ceste maudite désunion" ? De sterkste, bloeiendste staten der wereld werden
door deze ten val gebracht. Eén geneesmiddel is er dan ook maar voor Uw
rampen. Zendt de Koning een brief, waarin gij verklaart vast besloten te zijn de
vrijheid van het vaderland te handhaven; zo nodig — door Uw geweten verplicht
—
[228
zelfs gewapend. En laat dat stuk getekend worden niet alleen door alle Staten,
maar ook door de voornaamste kloosterorden en in het algemeen door hen, die
enige waardigheid in het land bekleden of bij de Koning in de gunst staan.
Zonder zulk een „ferme union et concorde généralle” zal er niets te bereiken
wezen. Want zoals een wagen met ongelijke wielen onmogelijk rechtuit rijden
kan, zo kan ook geen overeenkomst goed slagen als men daarbij niet
gemeenschappelijk naar zijn doel streeft. Maar ook het tegenovergestelde is
waar: wanneer zo'n confederatie bestaat is uitgesloten dat zij geen invloed zou
oefenen. Want als de Koning ziet dat het hier om een uiting van het gehele volk
gaat, van de kleinen zo goed als van de groten, en van de prelaten, monniken en
overige geestelijken zo goed als van de adel, de burgers en de boeren, „brief,
qu'il n'y a aage, sexe, condition ny qualité des personnes qui ne le crie d'une
mesme voix et désire d'une mesme volonté”, dan kan het niet uitblijven of hij