Digitale uitgave van:

: alleen voor deze lagere gezagsdragers gold dat recht, deze plicht. De
particuliere burger had ze niet. Voor hem was er zó uitsluitend de plicht om te
gehoorzamen, dat — ook wanneer bij het opkomen van zulk een tirannie die
gehoorzaamheid bitter lijden ten gevolge zou hebben — slechts in één geval de
wil der overheid niet als wet behoefde te worden beschouwd. Dan namelijk,
wanneer die overheidswil rechtstreeks tegen een bevel of een verbod Gods in
zou druisen. Want dit is een grondgebod: Gode meer gehoorzaam dan de
mensen (Handelingen der Apostelen 5 : 29). Welnu, heeft de beweging van 1561
en 1562, hoe radicaal ze ook was, zich nu toch niet steeds angstvallig binnen het
kader van deze theorie gehouden en daarmee getoond, dat die — tezamen met
het voorbeeld van het Hugenotisme — bij haar H. Doop als peter en meter is
opgetreden? Het laat zich, dunkt mij, onmogelijk loochenen. Vanwaar anders dat
gedurig discussiëren over de vraag, of in het algemeen een van dulden overgaan
tot daden wel voor geoorloofd mocht gehouden worden? Vanwaar anders
speciaal ook dat telkens bezig zijn met de kwestie of de dienaars der Inquisitie
overheidsdienaars waren of niet? Slechts als men zeggen mocht, dat zij dit niet
waren, had men immers vrijheid om hun — zoals men dat graag wilde — „tot
hiertoe en niet verder” toe te roepen.
Bleek de aanvangssnelheid van deze beweging groot, haar stootkracht is
daarmee niet in overeenstemming
[109]
geweest. Al na korte tijd heeft die opgehouden. In 1563 had zich de hemel nog
niet zo veel opgeklaard. Getuige de geest, die destijds onder de ballingen in
Engeland heerste. Een geest immers van trillend ongeduld om weer naar 't
vaderland terug te keren, en dan...! In vertrouwelijke ogenblikken vertelde men
elkaar zelfs wie bij die dadelijkheden de leiding op zich zouden nemen. Maar in
1564 was van dit alles niets over. Geen wonder! Na Granvelle's verwijdering, in
de periode toen de Nederlandse seigneurs de toon aangaven in de omgeving van
de landvoogdes, was er waarlijk toch geen aanleiding meer om verzet te gaan
bieden, liet ik reeds zien, En van verzet bieden louter uit opstandigheid was bij
de religiepartij geen sprake. Een Vlaamse spion in Franse dienst, omstreeks die
tijd naar Antwerpen gezonden, om onder zijn Gereformeerde landgenoten daar
onrust te zaaien en hun, voor het geval zij ongeregeldheden begonnen, hulp van
hun Hugenootse broeders toe te zeggen, heeft dat wel heel duidelijk
ondervonden. De Antwerpse Gereformeerden, „qui vivaient alors sans
persécution”, rapporteerde Jean Ebrard, heer van Saint Sulpice, en Frans gezant
aan het Spaanse hof, in April 1564 naar Parijs, de Antwerpse Gereformeerden
bleken hem toen in 't geheel niet voornemens terwille hunner vrijheid een oproer
op touw te zetten, „car ce moyen offrait plus de dangers que d'espérance et
devait amener l'effusion de sang d'infinies pauvres personnes” 1).
Het werd 1565, eind 1565 zelfs : toen bleek deze stilte slechts een stilte vóór
de storm te zijn geweest!"
1) Ambassade en Espagne de Jean Ébrard, seigneur de Saint Sulpice, publ. par Edm. Cabié (Albi
1903) p. 249-251.
[110]
Waaruit, dunkt mij, duidelijk te zien is, dat het de beruchte brieven des Konings
uit Segovia geweest zijn, die tot deze frontverandering der religiepartij