Handboek GES 2012.pdf - Fast Advies

J - Waterverkeer en luchtverontreiniging
Emissie en verspreiding
De binnenvaart en de zeescheepvaart zijn bronnen van luchtverontreiniging, met name door de emissies
van fijn stof, zwarte rook, NOx en SO2 door de dieselmotoren. SO2-emissies komen vooral voor bij zeeschepen
en kustvaarders, waarschijnlijk omdat deze schepen gebruik maken van zwavelrijke brandstof.
Deze brandstof is wel toegestaan op de volle zee, maar niet op vaarwegen van en naar een haven.
De berekende emissie van luchtverontreiniging door de scheepvaart is afhankelijk van emissiefactoren
die gekoppeld zijn aan het brandstofverbruik en het aantal scheepvaartbewegingen c.q. passages. Het
brandstofverbruik is afhankelijk van het scheepstype en de grootte, de vaarsnelheid, het vaarwegtype,
de stroomsnelheid van het water en de belading. Op basis van deze factoren zijn in het EMS-project
(Emissieregistratie en -Monitoring Scheepvaart, 2000 - 2003) emissiefactoren afgeleid voor PM10 en NOx.
De emissiefactoren voor PM10 in EMS zijn echter met een grote onzekerheid omgeven (Dijkstra, 2001).
Dit wordt onderschreven in een experimenteel onderzoek van TNO/DCMR naar de emissies van de
scheepvaart in het Rijnmondgebied waaruit blijkt dat de emissiefactoren van PM10 een factor 2-3 lager
zijn dan gerapporteerd in de literatuur. De emissiefactoren van NOx komen redelijk overeen met die uit
de literatuur (Keuken et al., 2005). In een recente update van de emissies van scheepvaartverkeer zijn
de emissiefactoren voor NOx bijgesteld. De emissie van PM10 is nog steeds met onzekerheden omgeven,
met name de PM10 emissie van de binnenvaart (Denier van der Gon & Hulskotte, 2010).
Vaartuigkilometers en vlootsamenstelling
Het CBS levert jaarlijks vaartuigkilometers voor de binnenvaart, zij verkrijgen hun data uit het Informatie
Verwerkend Systeem (IVS) van Rijkswaterstaat. Ze presenteren per scheepsklasse het aantal beladen en
onbeladen vaartuig-kilometers. Hierbij houden ze een indeling in acht grootteklassen aan. Deze gegevens
dienen als input voor het EMS-protocol.
De verdeling over vaarwegen (inclusief de richting) is vastgelegd in het EMS-protocol. Een jaarlijkse update
is niet nodig omdat, de praktijk leert dat de scheepvaartverdeling jaarlijks vrij constant is. Wijzigingen
treden alleen op bij verdieping of verbreding van de vaarweg en bij wijzigingen in afzet-gebieden of
overslagfaciliteiten. Dit komt echter maar zeer beperkt voor.
Het CBS levert jaarlijks vaartuigkilometers per scheepsklasse en beladingstoestand. Deze gegevens gebruikt
TNO als input voor het EMS-protocol.
EMS-protocol en –model
EMS staat voor Emissieregistratie en Monitoring Scheepvaart. Het is een protocol dat op basis van het
aantal ingevoerde vaartuigkilometers de totale emissies van binnenvaart in Nederland berekent. TNO
beheert het EMS-model dat hiervoor wordt gebruikt, zij beschrijven dit in TNO, 2003b. Hieronder geven
wij een beschrijving van het model.
Het model berekent emissies door de totale hoeveelheid gebruikte energie (kWh) te vermenigvuldigen
met een emissiefactor (g/kWh).
Naast het energiegebruik van schepen is ook hun leeftijd bepalend voor de uitstoot van NOx en fijn stof.
TNO heeft de leeftijdsopbouw van de in Nederland varende binnenvaartvloot onderzocht. Hiervoor
hebben zij van 146 schepen2 de leeftijd van de motor achterhaald (TNO, 2007). Op basis hiervan is de
leeftijdsopbouw van de vloot vastgesteld.
Combinatie van het energiegebruik en de emissiefactoren levert per leeftijds-categorie de emissies van
NOx en fijn stof op. Sommatie over de totale vloot geeft vervolgens de totale uitstoot.
De emissies per strekkende kilometer vaarweg worden verkregen door de emissiefactoren te vermenigvuldigen
met het aantal scheepvaartpassages. Omdat emissiefactoren afhankelijk zijn van kenmerken
van het schip, zoals grootte en belading, is het van belang om naast het aantal scheepvaartpassages ook
inzicht te hebben in de type schepen die langs varen. Uit het onderzoek van TNO/DCMR blijkt dat het
niet eenvoudig is om informatie over binnenvaartintensiteiten binnen Rijnmond te verkrijgen.
- 153 -