3 - Anadolu Üniversitesi

6. Ünite - Rapor ve Yay›n Eti¤i117B‹L‹MSEL YAYINLAR VE ET‹K SORUNLARBilimsel yay›nlar, belli bir dönem süren bir araflt›rma evresinin sonunda yaz›larakbilim dergilerinde veya kitaplarda yay›nlanan orijinal (özgün) eserlerdir. Bu nedenlebilimsel yay›nlardaki etik sorunlara sürecin bafl›ndan “bilimsel araflt›rma sürecinintümünü” ele alarak yaklaflmak gerekmektedir. Bu süreç araflt›r›c› veya araflt›rmagrubu d›fl›ndaki kiflilerin de katk›s›n› içerdi¤inden düflünülene göre daha geniflbir alana yay›lmaktad›r. Bilimsel araflt›rma sürecinde yukar›da bilimsel araflt›rman›ntemel özellikleri olarak verilen yükümlülüklere ek olarak ek olarak uygulamadaflu etik sorunlar yer almaktad›r:1. Deneklerle ilgili etik sorunlar,2. Araflt›rma süreci ve sonuçlar›yla ilgili etik sorunlar,3. Yay›n ve sunum süreciyle ilgili etik sorunlar,4. Yazar adlar›yla ilgili etik sorunlar,5. Mali destek ile ilgili etik sorunlar,6. Editörlükle ilgili etik sorunlar,7. Hakemlikle ilgili etik sorunlar,8. Jüri üyeli¤iyle ilgili etik sorunlar,9. Akademik tez dan›flmanl›¤› ilgili etik sorunlar.Bilimsel araflt›rma ve bilimsel yay›nlarda görülen etik d›fl› davran›fllar anlafl›ld›-¤›nda araflt›rmay› yapan kifli veya kifliler kadar, kiflilerin ait oldu¤u kurumda da“prestij (sayg›nl›k) kayb›na” neden olmaktad›r. Bu nedenle bilimsel araflt›rmay› yürütenaraflt›rmac› kadar olmasa bile araflt›rman›n yürütüldü¤ü kuruma da etik vedeontolojik baz› sorumluluklar yüklenmektedir. Bu nedenle, özellikle geliflmifl ülkelerinaraflt›rma-gelifltirme kurumlar›nda “kurum kültürüne” ba¤l› olarak etik ihlallerekarfl› baz› “tedbir ve kontrol mekanizmalar›” oluflturulmufltur. Etik kurullarbu mekanizmalardan birisidir, ancak tek bafllar›na yeterli de¤illerdir. Bu mekanizmalarayeri geldikçe de¤inilecektir.Deneklerle ‹lgili Etik Sorunlar‹nsan veya hayvan deneklerin kullan›ld›¤› araflt›rmalarda, etik olarak kabul edilebiliramaçlar›n ve bu amaçlara ulaflmak için uygun araçlar›n seçilmesi gerekmektedir.Buna ek olarak, deneklerle ilgili araflt›rmalar›n yürütüldü¤ü tüm kurum vekurulufl yöneticilerinin, araflt›rmalar›n etik kurallara uygun olarak yürütülmesinikolaylaflt›rma, izleme ve denetleme yükümlülükleri vard›r.‹nsan deneklerle araflt›rmalar genel olarak afla¤›daki biçimlerde yürütülmektedir:• Deneklerin kendilerinden bilgi sa¤layarak (örne¤in, anket uygulayarak),• Denekler hakk›nda baflka kaynaklardan bilgi sa¤layarak (örne¤in, hastaneveya okul kay›tlar›n› inceleyerek),• Rutin uygulamalar sonucunda bilgi sa¤layarak (örne¤in, biyokimya laboratuvar›ndakibir bölüm analiz sonucun de¤erlendirilmesi)• Spontan bildirimler ile (örne¤in, eczane, dispanser, sa¤l›k oca¤› gibi birimlerinilaç yan etki bildirimleri gibi)• Daha önceden insanlardan al›nm›fl ve üretilmifl doku veya hücre örnekleriüzerinde deney yaparak• Denekleri belli uygulamalara maruz b›rakarak (örne¤in, deneysel uygulamayakatarak)