58 T›bbi Laboratuvar Eti¤iÖzetA MAÇ1A MAÇ2A MAÇ3Laboratuvar kavram›n›, türlerini, ifllevlerini, tan›mlamak;Laboratuvarlar; bilimsel çal›flmalar, incelemeler,çeflitli deney ve ölçümler yap›lmak amac›yla kurulmufl,içerisinde gerekli alet ve donan›mlar›n›içeren yerlerdir. Hizmet etti¤i sektöre üretim, hizmet,sa¤l›k, vb) ve hizmet amaçlar›na (örn. Ar-Ge çal›flmalar›, rutin çevresel ölçümler gibi) göreçok farkl› tipler ve büyüklüklerde laboratuvarlarolabilmektedir. Organizasyon yap›lar› da de¤iflkenliklergösterebilmektedir. Çok genel bir çerçevedelaboratuvarlar› ifllevlerine göre üç ana kategoridetoplamak mümkündür: 1) Araflt›rmalaboratuvarlar›, 2) Ölçüm laboratuvarlar›, 3) Üniversitearaflt›rma laboratuvarlar›. Tüm bulaboratuvarlar günümüzde “iyi laboratuvar uygulamalar›”ilkelerine (presiplerine) göre çal›flmakzorundad›r.‹yi laboratuvar uygulamalar› prensiplerini yorumlamak;‹sminden de anlafl›ld›¤› üzere iyi laboratuvar uygulamalar›,etik ve deontolojik (tan›mlar içinbknz. 1. Ünite: Toplum ve Etik, Sf.23) kurallaruyar›nca toplum ve sektöre verilecek en mükemmelhizmet ad›na uygulanmas› gerekli olanlaboratuvar yap›lanma ve uygulamalar›d›r. Buprensiplere göre, laboratuvar gerekli “donan›m”ve “nitelikli insan gücüne” sahip olmal›d›r.laboratuvar uygulamalar› için gerekli donan›mlaboratuvar›n tipine göre genifl ölçüde de¤iflkenlikgösterirken, insan gücü yap›lanmas› ve uygulamailkeleri önemli benzerlikler tafl›maktad›r. ‹yilaboratuvar uygulama ilkeleri aras›nda kalibrasyon,validasyon (geçerlilik) ve akreditasyonönemlidir. Bu sayede laboratuvarlar hizmet ettiklerisektör ve genel anlamda topluma standarthizmet vermekte ve verdi¤i bu hizmet “akreditasyonsüreci” ile belgelenerek kalite güvencesisa¤lanmaktad›r.‹yi laboratuvar uygulamalar›n›n yürüyüflü konusundatart›flmak;Laboratuvar yard›mc› elemanlar›, çeflitli ifl bölümüyaparak çal›fl›rlar. Temizlik ve ön ifllerin yap›lmas›ndansorumlu grubun dahi iyi laboratuvarA MAÇ4A MAÇ5uygulamalar› prensiplerine uyma gere¤i ve zorunlulu¤uvard›r. ‹yi laboratuvar uygulamalar›nda“yönetimin” çok önemli rolü vard›r ve bu rolüngerçekleflmesinde önemli görevler üstlenmesigerekmektedir. ‹yi laboratuvar uygulamalar›-n›n temel tafllar›ndan birisi olan validasyon (geçerlik)konusu da önemlidir ve mutlaka izlenmesigereken bir süreçtir. Tüm bunlar laboratuvariflleyifli çerçevesinde sürerken laboratuvar güvenli¤ive laboratuvar çal›flanlar›n›n sa¤l›¤› gözard› edilmemeli, laboratuvarda çal›flanlar›n sa¤l›-¤›n› riske eden faktörler varsa, bunlara yöneliközel çal›flmalar yap›lmal›d›r.Laboratuvarlarda yap›lan geçerlilik konusunutan›mlamak;Geçerlilik (Validasyon) parametreleri ad› alt›ndasözü edilen bu test özelliklerinin, gelifltirilen yöntemlerdene ölçüde bulundu¤unun saptanabilmesiönem tafl›maktad›r. Gelifltirilen yöntemleringeçerlili¤ini kan›tlamak için ortaya konulmuflolan bu parametreler flunlard›r: Kesinlik, do¤ruluk,seçicilik, teflhis s›n›r›, tayin alt s›n›r›, do¤rusall›k,do¤rusal aral›k, sa¤laml›k, kararl›l›k, tutarl›l›k,kararl›l›k. Bu parametrelerin anlafl›lmas› veyap›lacak analizlerde hesaplanmas›, geçerlilikkonusunun tan›mlanmas› ve laboratuvarlarda yap›lananalizlerin geçerli¤inin sa¤lanmas› anlam›-na gelmektedir.Laboratuvar eti¤i konusu ile ilgili konular›iliflkilendirmek,Bir mesleki uygulaman›n etik de¤erleri “deontoloji”olarak tan›mlanmakta ve o mesle¤e ait “deontoloji”mesleki uygulamalara iliflkin ilke, ödevler,yükümlülükler ve mesleki disiplinden oluflmaktad›r(Bknz. 1. Ünite:Toplum ve Etik, Sf.23).Bu ünitede tan›mlanan ilkeler, baflta validasyon(geçerlilik) olmak üzere, iyi laboratuvar uygulamalar›n›içermekte ve bunlar “laboratuvar teknisyenli¤i”meslek eti¤inin merkezini oluflturmakt›r.Bu laboratuvar ilkelerinin do¤ruluk ve dürüstlükçerçevesinde uygulanmas› laboratuvar eti¤ininsa¤lanmas› anlam›na gelecektir.
3. Ünite - Laboratuvar Eti¤i59Kendimizi S›nayal›m1. Etik d›fl› davran›fllar en çok afla¤›dakilerdenhangisinde gözlenmektedir?a. Ölçüm laboratuvarlar›ndab. Araflt›rma laboratuvarlar›ndac. Araflt›rma laboratuvarlar›n›n yay›na dayal› olanlar›ndad. ‹yi laboratuvar uygulamalar›ndae. Akreditasyonda2. I. Nicel TayinlerII. Nitel TayinlerIII. Miktar TayiniYukar›dakilerden hangileri analitik laboratuvarlardayap›lan tayinlerdendir?a. Yaln›z Ib. Yaln›z IIc. I ve IId. I ve IIIe. II ve III3. Nicel analiz ifadesi afla¤›dakilerden hangisi ile aç›klan›r?a. Araflt›rma analizib. Kantitatif analizc. Laboratuvar analizid. Kar›fl›k analize. Kalitatif analiz4. Afla¤›dakilerden hangisi iyi laboratuvar uygulamas›ndabafluzman›n görevleri aras›nda yer almaz?a. Görev alan› içerisindeki çal›flmalar›n iyi laboratuvaruygulamas› prensiplerine göre yürütülmesinisa¤lamakb. Yönetim ile çal›flan grup aras›ndaki iliflkiyi sa¤lamakc. Yönetim kuruluna baflkanl›k etmekd. Yönetmeliklerin takibinden sorumlu olmake. Elemanlar› çal›flma disiplini, flekli ve kurallar›konusunda e¤itmek5. Saf maddeler için güniçi tekraredilebilirlik % rölatifstandart sapma (% RSD) de¤erinin afla¤›dakilerdenhangisi olmas› istenir?a. 0.25-1.75 aras›nda olmas›b. 2 den küçük olmas›c. 1 den küçük olmas›d. 1-2 aras›nda olmas›e. 2 ye eflit olmas›6. Tutarl›l›k parametresinin incelenmesi sürecindekiçal›flmalara iliflkin afla¤›daki ifadelerden hangisiyanl›flt›r?a. Yöntem, ayn› laboratuvarlarda farkl› analizcilertaraf›ndan yap›lmal›d›r.b. Yöntem, ayn› laboratuvarlarda farkl› aletler taraf›ndanyap›lmal›d›r.c. Yöntem, farkl› laboratuvarlarda farkl› analizcilertaraf›ndan yap›lmal›d›r.d. Çözücü sistemleri de¤ifltirilerek yap›lmal›d›r.e. Reaktif ve çözücülerin markalar› de¤ifltirilerekyap›lmal›d›r.7. Afla¤›dakilerden hangisi laboratuvarlarda sa¤l›k konusundaçal›flanlar›n özen göstermesi gereken davran›fllararas›nda yer almaz?a. Laboratuvar çal›flmalar› sürecinde laboratuvargözlü¤ü tak›lmas›b. Deney yapma sürecinde yanmaz elbise giyilmesic. Zeminin kimyasallar taraf›ndan kirlenmesininönlenmesid. Radyoaktif deneylerin yap›ld›¤› yerlerde özelönlemlerin al›nmas›e. Çözücü uçurulmas› iflleminin ç›plak alevde yap›lmamas›8. I. Çal›flman›n yürüyüflünün temel al›nd›¤›denetlemelerII. Kiflilerin çal›flma verimlili¤inin temel al›nd›¤›denetlemelerIII. Laboratuvar koflullar›n›n temel al›nd›¤›denetlemelerIV. Yöntemin incelenmesinin konu al›nd›¤›denetlemelerLaboratuvar kalite güvence uygulamas›nda yukar›dakidenetlemelerden hangileri yap›l›r?a. Yaln›z Ib. Yaln›z IIc. I ve IVd. I, III ve IVe. II, III ve IV