3 - Anadolu Üniversitesi

18 T›bbi Laboratuvar Eti¤iWilhelm Dilthey: 1833-1911y›llar› aras›nda yaflam›fl veinsan bilimlerinin (befleribilimler) metodolojisineönemli katk›lar yapm›fl olanAlman filozofudur. ( Bknz.:http://tr.wikipedia.org/wiki/Dilthey).lum kal›c›, dura¤an (statik) bir yap› de¤ildir; Toplum sürekli devinir. Bilimler, teknolojiler,ekonomik yap›daki de¤iflimler ve bunlar›n her biri hem teker teker, hemde birlikte toplumsal yaflamay› de¤ifltirirler.Böylece ‹flbölümü de¤iflir, ifller de¤iflir.Bu de¤iflime paralel olarak Ahlak da de¤iflir: De¤erler, davran›fllar›n ahlakca anlafl›lmas›,yorumlanmas›, de¤erlerin içeri¤i de¤iflir. Toplum gibi Ahlak da devingendir.ET‹KBuraya kadar “etik” kavram›n› hep “ahlak” kavram›yla birlikte kulland›k. Günümüzdeetik ve ahlak ya da ahlakl› yaflama kavramlar›n›n kullan›m›nda genel birkar›flt›rma söz konusudur. Ahlak yerine etik veya etik de¤erler sözlerini kullanmakbir tür al›flkanl›k oldu. ‹ki kavram aras›nda iliflkiler bulunmas›na karfl›n, önemli ayr›l›klarda söz kousudur. Burada ilkin bu ayr›l›¤a aç›kl›k getirmek gerekmektedir.Eylem ve Eylemin De¤eriBurada, ilkin daha önce anlatt›klar›m›zdan baz›lar›n› k›saca an›msamakta yarar var.Demifltik ki bir canl›n›n yaflam›, o canl›n›n befl soruya verece¤i yan›tlarla gerçekleflmektedir.Sonra befl soruyu flöyle belirlemifltik:• Ne yapacakt›r?• Nerede yapacakt›r?• Ne zaman yapacakt›r?• Nas›l yapacakt›r?• Ne kadar yapacakt›r?‹nsan d›fl›nda tüm canl›lar›n bu sorulara kendi türlerine özgü haz›r yan›tlarlageldiklerini, bu yan›tlara ya da bilgilere “içgüdü” denildi¤ini ve canl›n›n içgüdüuyar›nca herhangi bir durumda yan›tlar› -ya da davran›fllar› - otomatik olarak verdi¤inisöylemifltik. Canl›lar dünyas›nda yaln›zca “insan”, varl›k yap›s› nedeniyle busorulara kendisi yan›t vermek ve yan›t›n› davran›flla ortaya koymak zorundayd›.‹nsan’›n da içgüdüleri vard›, fakat bunlar›n gerektirdi¤i davran›fllar yine bireyinkendisine b›rak›lm›flt›. Böylece do¤ada ilk kez “insan” ile “kiflilik” ortaya ç›kmaktayd›.“Kiflili¤i” olan do¤ru ya da yanl›fl kendi kararlar›n› kendisi verecek ve yaflamas›n›kendisi gerçeklefltirecekti. ‹flte burada, insan ile canl›lar dünyas›nda yeni birdavranma biçimi ile karfl›lafl›yoruz: “Eylem”.‹nsan d›fl›nda hiç bir canl›n›n eylemi yoktur. Onlar içgüdüsel olarak davran›rlar.Eylem “iradeyi” gerektirir. ‹rade de¤iflik seçenekler aras›nda kendine en uygunolan› benimsemek ve onun gerektirdi¤i davran›fla girmektir. ‹flte bu iradeli davran›fla“eylem” denilir. ‹nsan sürekli eylem içidedir. Sözgelimi siz flu s›rada bu “metniokuma” eylemi içindesiniz. Ben ise flu s›rada ayn› “metni yazma” eylemindeyim.Biraz sonra “çay›m› tazeleme” eylemine girece¤im, fakat ondan önce bir sözcü¤ündo¤ru yaz›l›fl›n› ö¤renmek için “sözlü¤e bakma” eyleminde bulunaca¤›m. Biraz komikgibi gelse bile gerçekte insan yaflam› önemli ölçüde “eylemlerle örülmüfltür”.Ayr› deyiflle insan sürekli eylem içindedir. ‹nsan bir eylem varl›¤›d›r.Avlanan bir hayvan için davran›fllar›n›n amac›na ulaflmas› gerekir: Av›n› yakalam›flve karn›n› doyurmufl mudur? Hayvan davran›fllar›n›n amac›n› ya da sonucunudüflünmez. Her fley mekanik olarak gerçekleflir. Sözgelimi bir çita kovalad›¤› birgeyi¤i yakalayamad›¤›nda, üzülmez, farkl› bir tepki vermez. Belki çita o s›rada çokaçt›r ve o geyi¤i avlamas› yaflamsal düzeyde önemlidir, fakat avlanma baflar›s›zd›r.O bu durumda bir baflka ava yönelir. Bu olaya paralel sayabilece¤imiz bir olay› insanyaflam›nda tasarlayal›m: Karn› çok aç biri yiyecek aramaya gidiyor ve tam bulaca¤›s›rada kaybediyor. De¤iflik duygusal tepkiler yan›nda o kifli durup düflüne-