3 - Anadolu Üniversitesi

2. Ünite - T›p ve Etik• Hasta haklar›n›n yaflama geçirilmesi; ‹nsan haklar› kavram›n›n t›p ve sa¤l›kalan›na yans›yan bir uzant›s›d›r. Temel olarak hastalar›n kendi hastal›klar›ile ilgili süreçlere kat›l›mlar›yla ilgili sorunlar yaflanabilmektedir. Paternalistyaklafl›mlar›n etkisinin azalmas›, toplumlar›n demokratikleflmesiyle hastalar›nbu süreçte daha fazla görünür olmalar› beklenecektir.• Amniyosentez sonucu gebeli¤e son vermek veya radyolojik (ultrasonofgrafik)tan› yöntemleri ile sakat oldu¤u anlafl›lan fetusun (ceninin) yaflam›-na son vermek. Gamet haklar›n›n bile söz konusu edilebildi¤i günümüzde,henüz do¤mam›fl ve yaflamak isteyip istemedi¤i bilinemeyen bir insan aday›n›öldürmeye kimin hakk›n›n oldu¤u her zaman sorulacakt›r.• Genel olarak küretaj: Ülkemizde abortus (kürtaj) ile ilgili yasal düzenlemelerbulunmaktad›r Fakat do¤acak bebe¤in yaflam flans›n› ortadan kald›rmaya,hele örne¤in istenmeyen cinsiyet söz konusu ise, ana - baban›n hakk›var m›d›r? Bir sa¤l›k çal›flan› mesleki bilgi ve becerisini her tür talebe sunmakzorunda m›d›r?• Yaflam deste¤i sorunu: “Bitkisel yaflam” ile “Beyin ölümü” ad› verilen tabloaras›ndaki kesin farklar›n belirlenmesi burada çok önemlidir. Buradan yolaç›kt›¤›m›zda temel iki soru ile karfl›lafl›r›z. Bunlardan ilki, organ aktar›mlar›ile ilgili olarak “beyin ölümü” saptanm›fl olan hastan›n “ne zaman” organ aktar›m›ekibine b›rak›laca¤›d›r. Burada hekimlere ›fl›k tutan normlar henüzbelirginleflmemifltir. Ancak beyin ölümü tan›s› kesinlefltikten sonra hasta yak›nlar›için bofl yere onlar› umutland›r›c› ifadeler kullan›lmas› son derece hatal›d›r.• ‹kincisi ise, bir organ aktar›m›n›n söz konusu olmad›¤› vakalarda, yaflamdeste¤ine son vermeye kimin ve ne zaman hakk› oldu¤udur? Yo¤un bak›mbölümlerindeki yatak boflalmazsa hastaneye yatmay› bekleyen kiflilerin ödeyece¤iyaflamsal bedel ne olacakt›r? Beyin ölümüne u¤ram›fl kimsenin hastanemasraflar›n› kim (hangi kurum) ve ne kadar süreyle ödeyecektir?• Üremeye yard›mc› teknikler: Sperm bankalar›, kiral›k (tafl›y›c›) anne, tüp bebekgibi üç farkl› aç›dan ele al›nabilir. Kimler sperm vericisi olabilir? Buradakibafll›ca kriter genetik ve biyolojik aç›dan sa¤l›kl›l›k m›, yoksa estetik vesosyal statü aç›s›ndan iyi durumda olmak m›d›r? Kimin spermi kime afl›lanacakt›r?Kimin onam› (r›zas›) al›nacakt›r? Sperm veren kiflinin babal›k hakk›-n› ortadan kald›rmaya yetkimiz var m›d›r - ya da kimin yetkisi olabilir? Parakarfl›l›¤› sperm satan “dam›zl›k” donörlerin ortaya ç›kmas› nas›l engellenecektir?Kiral›k (tafl›y›c›) anne ile ovumun (yumurtan›n) sahibi biyolojik annedenhangisi çocuk üzerinde hak iddia edebilir? “Tüp bebek” olarak bilinensüreçte al›nan gametler birden fazla olmaktad›r. Oluflturulan embriyolardanbirisi anneye yerlefltirildikten sonra ötekilerin “gelece¤i” ne olacakt›r?Baflar› flans›n› yükseltmek u¤runa annenin hayat›n› riske atmaya hakk›m›zvar m›d›r?• Genetik mühendislik: ‹nsanl›¤›n ulaflt›¤› en uç noktalardan birisi de insangenomuna müdahale biçiminde karfl›m›za ç›kmaktad›r. Kal›t›msal yolla geçenhastal›klar›n tan›s›nda ve tedavisinde önemli yollar al›nmas›n› sa¤layanbu bilgilerin kimin elinde ve hangi boyutlarda kullan›labilece¤ini kestirmek39Paternalist- Paternalizm:Devlet baba anlay›fl›nasahip yönetim modeli; devletve yönetim erkine sahipmercilerin iktidar alanlar›alt›ndaki toplum üzerindeonlar ad›na, onlar›n istek,ihtiyaç ve seçimlerindera¤men “do¤ruyu” belirlemeiste¤idir.Amniyosentez: Embriyonunana uterusunda (rahminde)içinde bulundu¤u s›v› dolukeseden (amniyonkesesinden) enjektör ile s›v›almaifllemidir; bu ifllemçeflitli genetik hastal›klar›ndaha do¤madan (antenataldönem) tan›s› amac›ylakullan›labildi¤i gibi gebeliksonland›rma amac›yla dakullan›lmaktad›r.HUGO Projesi: ‹nsangenomu projesi; Fikirseltemelleri 1980’li y›llardaat›lan bu proje 1990 y›l›ndaJames D. Watson’ungiriflimleriyle çok merkezliolarak bafllad› ve 2000y›l›nda tamamland›.‹nsanlara ait yaklafl›k20,000-25,000 genomunnükleotid dizilimi ve genomharitalar› ortaya ç›kar›ld›.