3 - Anadolu Üniversitesi

42 T›bbi Laboratuvar Eti¤iÖzetA MAÇ1A MAÇ2A MAÇ3Etik kavram›n› tan›mlamak;Etik, Yunanca “Ethos” sözcü¤ünden gelmektedir.Onu, “ahlak kuram›” ya da “teorik ahlak” diyebasitlefltirilebiliriz. Etik; binlerce y›ld›r “iyi” ve“do¤ru” kavramlar›n›n ne oldu¤unu, “evrenseliyi”, “evrensel do¤ru” bulunup bulunmad›¤›n› vebunlara ulafl›l›p ulafl›lamayaca¤›n› araflt›ran birzihinsel çabad›r. Ontoloji, epistemoloji ve estetikgibi, etik de felsefe etkinli¤inin temel alanlar›ndanbirisidir.Etik sorunlar›n varl›¤›n› ay›rt etmek;Teknolojinin h›zla transfer edilmesi toplumlar›henüz çözüme ba¤lanmam›fl sorunlarla karfl› karfl›yab›rakmaktad›r. Di¤er bir deyiflle, teknolojidekibu h›zl› geliflmeler toplumlar› ve çeflitli bilimalanlar›na mensup meslek gruplar›n› uygulamaaç›s›ndan ço¤u zaman haz›rl›ks›z yakalamaktad›r.Günümüzde özellikle sa¤l›k bilimleri alan›ndakarfl›lafl›lan etik sorunlar›n profili bu haz›rl›ks›zl›¤›aç›kça sergilemektedir. Örne¤in, ölümüntan›m›, intrauterin (rahim içi) tan›ya dayal›kürtaj›n gerekli oldu¤u durumlar›n, saptanmas›embriyo (cenin) dokular›n›n kullan›l›p kullan›lmamas›,doku ve organ aktar›m›, kiral›k anne,rekombinan genetik uygulamalar gibi bafll›ca sorunç›kan alanlar teknolojinin son y›llardaki alabildi¤incebüyümesinin sonucudur. Öyle ki, bukonular henüz yan›t› verilmemifl, henüz çözümlenmemifl,dolay›s›yla da belirli bir kurala ba¤lanmam›flsorunlar› içermektedir.Temel etik yaklafl›mlar› s›ralamak;Etikle ilgili bafll›ca kuramlar; Erdem eti¤i, Ödeveti¤i (Deontolojik yaklafl›m, Kantianizm), ‹lkecilik,Haklar eti¤i, Anlat›sal etik ve Toplumcu etiktir.Ancak kitab›n bu bölümünde tüm bu kuramlarhakk›nda ayr›nt›l› bilgi vermek yerine, prati¤eyönelik olmas› bak›m›ndan sadece “ilkecilik” ifllenmifltir.Temel etik yaklafl›mlar içinde çeflitli ilkelervard›r, bunlar; “zarar vermemek”, “yararl›-l›k”, “özerkli¤e sayg›” ve “adalet” fleklinde anahatlar›yla özetlenebilir.A MAÇ4A MAÇ5Bir etik sorunu etik ilkeler ›fl›¤›nda gerekçelendirmek;Etik bir sorunun gerekçelendirilmesi sorununoluflum nedenlerinin anlafl›lmas› ve çözümü içingereklidir. Temel olan “zarar vermemek”, “yararl›l›k”,“özerkli¤e sayg›” ve “adalet” etik ilkelerindenhangisinin veya hangilerinin ne flekilde ihlaledildi¤i belirlenmelidir ki, yap›lan yanl›fl›n -e¤erolanak varsa- telafisi yoluna gidilsin. Ancak, t›puygulamalar›ndaki baz› etik sorunlar›n telafisiolanaks›zd›r. Bu nedenle uygulamalarda maksimumdikkat ve özen esast›r.T›p eti¤i sorun kümelerini listelemek;T›p insanl›k tarihinin en eski uygulama alanlar›ndanbirisidir. Dolay›s›yla t›p eti¤inin sorunlar› insanl›ktarihi kadar eskidir ve geçen zaman içindebu sorunlar artarak kümelenmifltir. Bu ba¤lamda,t›bb›n zamansal geliflimine paralel olarak t›peti¤i sorunlar› iki ana kümede toplanabilir: 1) Eskidenberi varolan ama dönüflüm gösteren etiksorunlar, 2) Günümüzün bilimsel, teknik ve sosyokültürelgeliflmelerinin yaratt›¤› etik sorunlarolarak iki temel grupta ele al›nabilir. Bu ikincigrupta yer alan etik sorun kümelerine örneklerolarak hasta haklar›n›n yaflama geçirilmesi, amniyosentezsonucu gebeli¤e son verilmesi, küretaj(kürtaj), yaflam deste¤i sorunlar›, organ aktar›m›sorunlar›, üremeye yard›mc› tekniklerin etiksorunlar›, genetik mühendisli¤e ait etik sorunlar,vb. verilebilir. Günümüzde biyoetik ve t›p eti¤ibu sorunlar ve benzeri alanlarda ortaya ç›kan,gelecekte ç›kacak olan ahlaki sorunlar›n çözümüiçin u¤rafl vermektedir.