3 - Anadolu Üniversitesi

36 T›bbi Laboratuvar Eti¤iYukar›da sözü edilen etik sorunlar günümüzde de benzer biçimlerde yaflanmaktad›r.Ancak hem hekim kimli¤indeki de¤ifliklikler, hem hastan›n bu ikili iliflkidekirolünün daha aktif bir hale gelmifl olmas›, hem de genel olarak insanl›¤›nsosyal, kültürel ve teknolojik aç›dan ulaflt›¤› düzey bu sorunlar›n farkl›laflmas›nayol açm›flt›r. Temelde 2500 y›l önceki hekim - hasta iliflkisindeki “hasta s›rr›na sayg›duyulmas› ilkesi” günümüzde de geçerlidir. Ancak o dönemden farkl› olarak hekimlerinart›k sadece bir tek hastaya karfl› de¤il, yeri geldi¤inde bütün bir toplumakarfl› sorumluluk duymalar›, hekimin içinde yaflad›¤› toplumla yapt›¤› sözleflmeninbir gere¤i olarak, kimi durumlarda toplum hekime, hastas›na ait s›rr› aç›klamas›n›dayatmaktad›r. Bulafl›c› hastal›klar›n resmi makamlara bildirilmesi bu duruma örnekolarak gösterilebilir. Bunun d›fl›nda teknolojinin yayg›n kullan›ld›¤› ülkelerdehastalara ait bilgilerin merkezi bilgisayarlarda toplanmas›, bunlara kimin ve hangikoflullarda ulaflabilece¤i sorunu hasta s›rr›n›n günümüzde yaflanan boyutlar›ndanbirisidir.TEMEL ET‹K ‹LKELER‹Etikle ilgili bafll›ca kuramlar; Erdem eti¤i, Ödev eti¤i (Deontolojik yaklafl›m, Kantianizm),‹lkecilik, Haklar eti¤i, Anlat›sal etik ve Toplumcu etiktir. Ancak bu bölümdetüm bu kuramlar hakk›nda ayr›nt›l› bilgi vermek yerine, pratik kayg›larla sadece“ilkecilik” ifllenmifltir.Herhangi bir etik yarg›ya varmak için bireyin birtak›m temel ilkelere gereksinimivard›r. Normatif bir çal›flma olan etikte, hukukta oldu¤u gibi, genel kurallardanözel bir yarg›ya ulaflabilmek “tümdengelimsel (dedüktif)” bir mant›k ifllemini gerektirir.Dedüksiyon yapabilmek için çok genel önermeler kullan›lmal›d›r. Bunlarça¤lar boyunca insan toplumlar›n›n kendi yaratt›¤› normlar› ve bunlar›n yarat›lmamekanizmalar›n› incelerken elde etmifl oldu¤u temel bilgiler olarak de¤erlendirilebilir.Bu bilgiler ister hukuk isterse ahlak olarak adland›r›ls›n norm oluflturma etkinli¤ininyap›s›n› aç›klamakta ve bu sistemlerin iç mant›¤›n› tan›tmaktad›r. Sa¤l›kbilimleri çal›flanlar› etik sorunlar›n› çözme aflamas›nda, bu temel etik ilkelerini kullanmaktad›rlar.Etik ilke nedir? Etik ilkeler ak›l yürütme sürecinde baflvurdu¤umuz genellefltirilmiflanlat›mlard›r. Temel dayanaklar› son derece s›radan ve genel kabul gören ahlakikan›lard›r. Burada asl›nda tek ve mutlak bir ilkeden söz edilmemektedir. Birdizi ilke söz konusudur. Beauchamp ve Childress ilkeci yaklafl›m›n öncüsüdür.Etik ilkeler neden gereklidir? Uygulama s›ras›nda karfl›lafl›lan ve etik sorun içerenolaylar› çözümlemek ve ona özgü karar verebilmek için bir tak›m ilkelerin varl›¤›zorunludur. Çünkü; ancak genel kurallardan yola ç›karak, özel yarg›lara ulaflmakmümkündür. Tümdengelimsel (dedüktif) bir iflleyifl için de genel ilkelerin varl›¤›nagereksinim duyulur. Etik ilkelerin ayn› zamanda ortak akademik ve meslekikültürün içeri¤ini oluflturmada da gerekli olduklar› söylenebilir.Etik ilkelerin bafll›ca özellikleri nelerdir? Beauchamp ve Childress’e göre biyoeti¤intemel ilkeleri sayd›klar› bu ilkeler; hem oldukça geneldirler, hem dayatmac›de¤ildirler, hem de ilkeler aras›nda bir önemlilik ve öncelik s›ralamas› yoktur. Dolay›s›yla;içinde bulunulan ba¤lama ve kültürel dokuya göre de¤erlendirme yap›-labilmesi olanakl›d›r.Temel etik ilkeler nelerdir? “Zarar vermemek (Non nocere, nonmaleficence)”,“Yararl›l›k (beneficence)”, “Özerkli¤e sayg› (respect for autonomy)” ve “Adalet(justice)” sadece sa¤l›k bilimleri için de¤il; biyoetik için de geçerli ilkelerdir.