3 - Anadolu Üniversitesi

124 T›bbi Laboratuvar Eti¤iGünümüz biliflim teknolojilerinin sa¤lad›¤› olanaklar sayesinde çeflitli etik sorunlarayol açabilecek gecikme ve ihmaller art›k “otomati¤e al›nm›fl” ifllemler ilebüyük ölçüde ortadan kalkm›flt›r.Hakemlikle ‹lgili Etik SorunlarHakemlik genellikle proje veya yay›n gibi bilimsel çal›flmalar›n nesnel (objektif) biçimdede¤erlendirilmesi sonucunda maddi olarak desteklenmesine veya yay›nlanmas›nailiflkin karar verme süreçlerinde yer alan bir uygulamad›r. Bu uygulamadauzmanl›¤›na baflvurulan hakem(ler)in görüflleri do¤rultusunda projeyi destekleyecekkurum ve organizasyonlar projelere mali destek sa¤lamakta veya sa¤lamamaktad›r.Dergide yay›nlanmak için gönderilen yaz›lar için de hakemlerin benzer çal›flmalarsergileyerek editörün yay›na kabulü için karar verme sürecine katk› sa¤lad›klar›görülmektedir. Hakemler k›smen editör, k›smen de jüri üyelerinin görevlerinebenzer çal›flmalar yapt›¤›ndan etik aç›dan benzer ilkelere uymak ve uygulamalardaetik ilkeleri aramak zorundad›rlar:• Evrensel bilim ve etik ilkeler do¤rultusunda proje veya yay›n önerilerini önyarg›lardan ba¤›ms›z olarak de¤erlendirmelidir. Bunu yaparken de yay›nönerisinin dergi yay›n koflullar›na veya proje önerisinin destek veren kurumya da organizasyonca ortaya konan destek ölçütlerine uygunlu¤unu sorgulamal›d›r.• Uzmanl›k ve ilgi alan› uyuflmazl›¤›, kiflisel ya da mesleki yak›nl›k, zaman s›-n›rl›l›¤› gibi nedenlerden ba¤l› olarak çal›flmay› de¤erlendiremeyece¤i ya dade¤erlendirmek istemedi¤i durumlarda, çal›flmay› mümkün olan en k›sa süredeeditöre iade etmelidir. Proje önerisi için de benzer durumlarda çal›flman›ndestek veren kurum ya da organizasyona ivedilikle geri gönderilmesigereklidir. Bu araflt›rman›n ve yay›n›n güncelli¤ini yitirmemesi ve araflt›r›c›-lar›n gecikmeden dolay› zarar görmemesi, di¤er bir deyiflle emeklerinin ziyanolmamas› aç›s›ndan önemlidir.• Çal›flman›n gizlili¤i korunmal›d›r. Her ne kadar bilimsel araflt›rmada alenilikve aç›kl›k bir “ilke” ise de, henüz çal›flma yay›nlanmad›¤› için çal›flma konusununbilim alan›nda üçüncü flah›slara duyurulmas› “benzer” veya “ayn› konudaçal›flan di¤er araflt›r›c›alara” haks›z avantaj sa¤layacakt›r. Bu ilke editörleriçin de geçerlidir. Hakem, bilimsel ve etik de¤erlendirmelerini yapt›ktansonra inceledi¤i çal›flma ile ilgili görüfllerini bir rapor halinde sorumluoldu¤u dergi editörü veya proje destekleyen organizasyon yetkilisine sunmal›d›r.Hakemler, yazarlar ve araflt›r›c›lar ile do¤rudan veya dolayl› biçimdeiletiflim kurma girifliminde bulunmamal›d›r. Ayr›ca, bilim camias›nda olsunolmas›n baflka hiçbir kifli ya da kuruma hakemlik görevinin detaylar› ileilgili bilgi vermemelidir. Bu konuda hakemin yapaca¤› yanl›fllar›n emek, zamanve para kay›plar›na yol açabilece¤i, kifli veya kurumlara onar›lmas› olanaks›zzararlar verebilece¤i unutulmamal›d›r.• Hakem çal›flmay›, yazar veya araflt›r›c›lar›n yaz›l› izni olmaks›z›n, kendi araflt›rmalar›ndakullanmamal›, baflkalar›n›n kullanmas›na f›rsat vermemelidir.• Rapor halinde sundu¤u görüfl ve önerilerini aç›k ve anlafl›l›r biçimde ifadeetmeli ve bilimsel literatür verileri ile desteklemelidir.• “Klinik etik kurul onay›” ve/veya “klinik onam” gerektiren klinik araflt›rmalardanveya “hayvan deneyeleri etik kurulundan onay” gerektiren deneyselaraflt›rmalardan kaynaklanan yay›n önerilerinde editör bu gereklilikleri gelenyaz› içinde aramal›d›r (Genellikle yaz›n›n yöntem(ler) bölümünde araflt›r›c›lar›nbir veya birkaç tümcelik beyan› yeterlidir).