3 - Anadolu Üniversitesi

22 T›bbi Laboratuvar Eti¤iImmanuel Kant (22 Nisan1724 - 12 fiubat 1804 ):Ünlü Alman filozofu. Almanfelsefesinin kurucu isimlerindenbiri olmufl ve felsefetarihinin kendisinden sonrakidönemini belirleyici olaraketkilemifltir. Elefltirel felsefeninbabas› olarak kabuledilir. Modern felsefenin geliflimseyrine uygun olarakbilgi kuram›n› ön plana ç›-kartm›flt›r. ( Bknz.http://tr.wikipedia.org/wiki/Immanuel_Kant).“Ödevi” eti¤in tafl›y›c› kavram› konumuna getiren Alman Filozofu ImmanuelKant olmufltur. Ödev -görevden ayr› olarak- bireyin yapmakla yükümlü oldu¤u fleyigösterir. Ödev bir tür yükümlülüktür. Burada bir eylemin olumlu veya olumsuz,do¤ru ya da yanl›fl olarak de¤erlendirilmesi için eylemin sonucuna, yani eyleminamac›na bak›lmaz. Ayr› deyiflle, bir eylemin ahlak bak›m›ndan de¤eri o eylem ileulafl›lan sonuçta aranmaz. Eylemin de¤eri, eylemin dayand›¤› ödev bilincinde, ödevduygusunda aran›r. Burada bir sorunla karfl›laflmaktay›z: Ödev, Ödev bilinci, Ödevduygusu eylemin sonucundan daha önemli ve de¤erli midir? Bu zamana de¤in eyleminde¤erini hep amaç ile ölçtük. Sorunu daha canl› görebilmek için, ele ald›¤›-m›z örneklerden birine geri gidelim. Yafll› insan kald›r›m›n kenar›nda duruyor vekarfl›ya geçebilmek için caddenin uygun zaman›n› bekliyor. Bu s›rada kimsedenherhangi bir yard›m istemiyor. O s›rada siz oradan geçiyorsunuz. Yafll›y› görüyorsunuz.Orada bir çok karar verebilir ve karar›n›za uygun davranabilirsiniz. Örne-¤in, “Nas›l olsa biri yard›m eder, benim iflim acele” deyip, yolunuza devam edebilirsiniz.Tersini de yapabilirsiniz, yafll›ya yard›m edip, karfl›ya geçmesini sa¤layabilirsiniz.Diyelim ki, böyle yapt›n›z ve birileri size neden böyle yapt›¤›n›z›, ne içinbir yafll›ya yard›m etti¤inizi, sordular. Soruya pek çok yan›t verebilirsiniz. Bu yan›tlardanbir kaç›n› ele alal›m:• Yafll›ya yard›m etmek sevapt›r, onun için.• Bir gün ben de yafllanaca¤›m. Böyle davran›fllar›n unutulmamas› gerekir, bunedenle yard›m ettim.• Ben mutluluk duymak için böyle fleyler yapar›m• Böyle bir fley yapt›¤›m duyulursa, takdir toplar›m, yani iyi bir puan›m olur.• O adam› tan›yorum. Onun bir yak›n› var, beraber bir ifl kuraca¤›z. Böyledavranmam iyi oldu.• Az ötede TV için çekim yap›yorlard›. Yafll›y› karfl›ya geçirirken kamerayagirdim.• Ailem bana böyle ö¤retti ve ben de hep böyle yapar›m.• Yafll›lara yard›m edilir.‹lk alt› davranma biçiminde amaç yafll›ya yard›m etmekten baflka bir fleydir.Orada yafll›ya yard›m etmek bir araçt›r, adeta kullan›lmaktad›r. As›l amaç yafll›yayard›m etme üzerinden sa¤lanacak olan sevap, takdir, ifl kurma, hofla gitme, yat›-r›m, mutlu olma vb bir fleydir. Bu amaçlar›n hiç birinin yafll›ya yard›m etmek iledo¤rudan bir iliflkisi yoktur.‹lk alt› davran›fl birer ahlak davran›fl›d›r, fakat makbul bir ahlak davran›fl› de-¤ildir. Yedinci davran›fl ise bir ahlak davran›fl› de¤ildir. Ahlak, “karar-davran›fl sürecini”gerektirir. Böylece birey iradesiyle eylemifl olur. Orada birey ayn› zamandakendi özgür seçimini ve özgürlü¤ünü gerçeklefltirmifl olmaktad›r. Birey karar›ndave dolay›s›yla davran›fl›nda yan›labilir, buna kars›n davran›fl› ahlakcad›r. Fakat ailesindennas›l ö¤rendi ise hep öyle davranagelen birisi, o davran›fl› yapmaya flartlanm›flt›rve bir karar-davran›fl sürecine, yani bir ahlaki sürece ihtiyaç duymamakta,davran›fl› otomatik olarak yapmaktad›r. Daha önce de gördü¤ümüz üzre, otomatikolarak davranan, yani befl soruya içgüdüleri uyar›nca, düflünmeden, hemenyan›t veren insan de¤ildi (Bknz.: Befl soru; Sf. 3) .Sekizinci davran›fl da otomatik olarak yap›lm›fl izlenimini verebilir. Fakat dikkatedilirse, sekizinci davran›fl bütün insanlar ve bütün zamanlar için geçerli olan birilke uyar›nca “karar-davran›fl sürecini” göstermektedir. Sekizinci davran›fl insanlar,toplumlar, kültürler aras›ndaki ayr›l›klar› ortadan kald›ran bir eylemdir. Elbette bueylemin de bir de¤eri olacakt›r. Burada eylemin de¤erini, eylem sonunda ulafl›lan