3 - Anadolu Üniversitesi

6. Ünite - Rapor ve Yay›n Eti¤i129ÖzetA MAÇ1A MAÇ2Raporu ve yay›n› tan›mlamak;“Rapor”, flu anlamlar› tafl›maktad›r: 1. Herhangibir iflte, bir konuda yap›lan inceleme, araflt›rmasonucunu, düflünceleri veya tespit edilenleri bildirenyaz›, yazanak. 2. Anlat›m, ifade. 3. t›p Hastal›¤›nteflhisi, hastan›n dinlenme durumu vb.nigösteren, doktor veya doktorlar kurulu taraf›ndanverilen yaz›. ‹ki tür rapor vard›r: Sözlü rapor,yaz›l› rapor. Genellikle T›bbi Laboratuvarlardasözlü raporlara pek rastlanmamakta, daha çokyaz›l› raporlar haz›rlanmaktad›r. T›bbi laboratuvarlar›nrutin uygulamalar›nda daha çok k›sa raporkullan›l›rken, araflt›rma yapan laboratuvarlarbilimsel yay›n fleklinde uzun raporlar haz›rlamaktad›r.Yay›nlar çeflitli biçimlerde ve çeflitli ortamlarda(medyalarda) yap›labilmektedir. Günümüzdeiki ana medyada (ortamda) yay›nlar›n yerald›¤› görülmektedir: 1) Ka¤›t üzerinde bas›l› yay›nlar2) Elektronik ortamda kay›tl› yay›nlar. ‹sterka¤›t üzerinde olsun isterse elektronik ortamdakapsam, amaç ve hedef kitle dikkate al›nd›¤›ndatüm yay›n çeflitlerini befl ana kategoride toplamakmümkündür: Popüler ve aktüel yay›nlar,e¤itim ve ö¤retim yay›nlar›, resmi yay›nlar, tan›-t›m yay›nlar›, bilimsel yay›nlarRapor ve yay›n eti¤i konusunda önemli noktalar›aç›klamak;Raporlar›n baz›lar› “hizmete özeldir” ve fazla miktarlardaço¤alt›lmas› gerekmemektedir. Baz›lar›-n›n ise “gizli” olmas› gerekmektedir: örne¤in askeriraporlar. Burada gizlili¤in gere¤i güvenlik,ülke güvenli¤i, ülke ç›karlar› gibi gerekçlere dayanmaktad›r.Bunun d›fl›nda “kiflilik haklar›”,“özel yaflam mahremiyeti” gibi nedenlere dayanangizli raporlar vard›r. Hasta raporlar›, laboratuvartahlil raporlar› gibi raporlar genellikle bukategoride yer al›r ve bu tür raporlar sadece ilgilikifliye bilgilendirme amac›yla verilir. Bunun d›-fl›nda baz› raporlar tam tersine olabilecek maksimumsay›da insan› bilgilendirmek amac›yla çoksay›da ço¤alt›l›p da¤›t›l›r. Bu uygulama özelliklefaaliyetlerinde “fleffafl›k”, “aç›kl›k”, “hesap verme”gibi ilkeleri benimseyen kurum ve kurulufllardaönem kazanmaktad›r. Dolay›s›yla birbirinez›t iki uygulama olan “gizlilik” ve “aç›kl›k” günlükyaflam›n farkl› alanlar›nda “etik ilke” veyaA MAÇ3“deontolojik yükümlülük” olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.Bu durumlar bazen yasalarda da yeralmakta ve hukuksal bir nitelik kazanmaktad›r.Raporlarda etik problemler ile çok fazla karfl›lafl›lmamaktad›r.Karfl›lafl›lan etik problemler ise ço¤ukez hukuksal nitelik tafl›maktad›r. Yay›nlardaise durum oldukça farkl›d›r. Yay›nlar genellikleraporlara göre çok daha fazla say›da haz›rlanarakgenifl kitlelere ulaflt›¤› için daha fazla say›dainsan› ilgilendirmekte ve dolay›s›yla yay›nlardaetik problemler, raporlara göre, hem daha fazlasay›da hem de daha ciddi biçimlerde ortaya ç›kmaktad›r.Temel amac› bilgi üretmek olan bilimselyay›nlardaki etik ihlaller, “hatal› bilgi üretimine”neden oldu¤undan dolay› en ciddi ve çözümüen zor olan etik problemleri oluflturmaktad›r.Bilimsel yay›nlar, k›sa ya da uzun süren bir araflt›rman›nyaz›l› sonucu oldu¤undan araflt›rma sürecindekietik problemler do¤rudan bilimsel yay›nada yans›maktad›r. Sadece “yay›nlanma aflamas›n›ilgilendiren” etik problemler ise genel olarakflunlard›r: Masaüstü Yay›nc›l›k (Uydurma yay›n),Dilimleme (Salamlama, tekrarlama), Afl›rma(H›rs›zl›k, ‹ntihal, Plajiarizm)Yay›n haklar› ile ilgili mevcut yasa ve yönetmelikleriaç›klamak;Yay›n haklar› konusunda etik ilkeler d›fl›nda,uluslararas› yasalar ile tan›mlanm›fl hukuksal düzenlemelerde vard›r. Ülkemizde bu konudakimevzuat pek çok alana yay›lm›fl kanun, kanunhükmünde kararname, yönetmelik gibi hukuksalmetinlerde yer almaktad›r. Ancak, haz›rlanm›flolan bu hukuksal metinler ça¤dafl gereksinimlerikarfl›layacak ve uluslararas› uyumsuzluklar› önleyecekkadar iyi haz›rlanm›flt›r. Ayr›ca, bu konudason y›llarda önemli geliflmeler kaydedilmifltir.Ülkemizde yay›n haklar› ile ilgili en önemliyasal düzenleme olan 5846 say›l› “Fikir ve SanatEserleri Kanunu” 1951 tarihli eski bir yasaolmas›na karfl›n, gerek zaman›nda “ileri görüfllü”biçimde haz›rlanm›fl olmas›, gerekse sonradando¤an gereksinimleri karfl›layacak çeflitli hukuksaldüzenlemeler yap›lm›fl olmas› nedenleriylehala gerekisinimleri karfl›lamaktad›r. 2004 Y›l›ndayürürlü¤e giren 5194 say›l› kanun da, bu yasan›nen önemli tamamlay›c›s› olmufltur.