42 T›bbi Laboratuvar Eti¤iÖzetA MAÇ1A MAÇ2A MAÇ3Etik kavram›n› tan›mlamak;Etik, Yunanca “Ethos” sözcü¤ünden gelmektedir.Onu, “ahlak kuram›” ya da “teorik ahlak” diyebasitlefltirilebiliriz. Etik; binlerce y›ld›r “iyi” ve“do¤ru” kavramlar›n›n ne oldu¤unu, “evrenseliyi”, “evrensel do¤ru” bulunup bulunmad›¤›n› vebunlara ulafl›l›p ulafl›lamayaca¤›n› araflt›ran birzihinsel çabad›r. Ontoloji, epistemoloji ve estetikgibi, etik de felsefe etkinli¤inin temel alanlar›ndanbirisidir.Etik sorunlar›n varl›¤›n› ay›rt etmek;Teknolojinin h›zla transfer edilmesi toplumlar›henüz çözüme ba¤lanmam›fl sorunlarla karfl› karfl›yab›rakmaktad›r. Di¤er bir deyiflle, teknolojidekibu h›zl› geliflmeler toplumlar› ve çeflitli bilimalanlar›na mensup meslek gruplar›n› uygulamaaç›s›ndan ço¤u zaman haz›rl›ks›z yakalamaktad›r.Günümüzde özellikle sa¤l›k bilimleri alan›ndakarfl›lafl›lan etik sorunlar›n profili bu haz›rl›ks›zl›¤›aç›kça sergilemektedir. Örne¤in, ölümüntan›m›, intrauterin (rahim içi) tan›ya dayal›kürtaj›n gerekli oldu¤u durumlar›n, saptanmas›embriyo (cenin) dokular›n›n kullan›l›p kullan›lmamas›,doku ve organ aktar›m›, kiral›k anne,rekombinan genetik uygulamalar gibi bafll›ca sorunç›kan alanlar teknolojinin son y›llardaki alabildi¤incebüyümesinin sonucudur. Öyle ki, bukonular henüz yan›t› verilmemifl, henüz çözümlenmemifl,dolay›s›yla da belirli bir kurala ba¤lanmam›flsorunlar› içermektedir.Temel etik yaklafl›mlar› s›ralamak;Etikle ilgili bafll›ca kuramlar; Erdem eti¤i, Ödeveti¤i (Deontolojik yaklafl›m, Kantianizm), ‹lkecilik,Haklar eti¤i, Anlat›sal etik ve Toplumcu etiktir.Ancak kitab›n bu bölümünde tüm bu kuramlarhakk›nda ayr›nt›l› bilgi vermek yerine, prati¤eyönelik olmas› bak›m›ndan sadece “ilkecilik” ifllenmifltir.Temel etik yaklafl›mlar içinde çeflitli ilkelervard›r, bunlar; “zarar vermemek”, “yararl›-l›k”, “özerkli¤e sayg›” ve “adalet” fleklinde anahatlar›yla özetlenebilir.A MAÇ4A MAÇ5Bir etik sorunu etik ilkeler ›fl›¤›nda gerekçelendirmek;Etik bir sorunun gerekçelendirilmesi sorununoluflum nedenlerinin anlafl›lmas› ve çözümü içingereklidir. Temel olan “zarar vermemek”, “yararl›l›k”,“özerkli¤e sayg›” ve “adalet” etik ilkelerindenhangisinin veya hangilerinin ne flekilde ihlaledildi¤i belirlenmelidir ki, yap›lan yanl›fl›n -e¤erolanak varsa- telafisi yoluna gidilsin. Ancak, t›puygulamalar›ndaki baz› etik sorunlar›n telafisiolanaks›zd›r. Bu nedenle uygulamalarda maksimumdikkat ve özen esast›r.T›p eti¤i sorun kümelerini listelemek;T›p insanl›k tarihinin en eski uygulama alanlar›ndanbirisidir. Dolay›s›yla t›p eti¤inin sorunlar› insanl›ktarihi kadar eskidir ve geçen zaman içindebu sorunlar artarak kümelenmifltir. Bu ba¤lamda,t›bb›n zamansal geliflimine paralel olarak t›peti¤i sorunlar› iki ana kümede toplanabilir: 1) Eskidenberi varolan ama dönüflüm gösteren etiksorunlar, 2) Günümüzün bilimsel, teknik ve sosyokültürelgeliflmelerinin yaratt›¤› etik sorunlarolarak iki temel grupta ele al›nabilir. Bu ikincigrupta yer alan etik sorun kümelerine örneklerolarak hasta haklar›n›n yaflama geçirilmesi, amniyosentezsonucu gebeli¤e son verilmesi, küretaj(kürtaj), yaflam deste¤i sorunlar›, organ aktar›m›sorunlar›, üremeye yard›mc› tekniklerin etiksorunlar›, genetik mühendisli¤e ait etik sorunlar,vb. verilebilir. Günümüzde biyoetik ve t›p eti¤ibu sorunlar ve benzeri alanlarda ortaya ç›kan,gelecekte ç›kacak olan ahlaki sorunlar›n çözümüiçin u¤rafl vermektedir.
2. Ünite - T›p ve Etik43Kendimizi S›nayal›m1.Etik ve Deontoloji kavramlar›na iliflkin afla¤›dakiifadelerden hangisi yanl›flt›r?a. Mesle¤i uygularken sa¤l›k çal›flan›n›n uymakzorunda oldu¤u ödev ve yükümlülüklerin bilgisine t›bbi etik ya da t›p deontolojisi ad› verilir.b. “Deontoloji” günümüzde sadece t›p disiplinini akla getirmekte ise de; asl›nda mühendislik, hukukgibi meslek alanlar›n›n da deontolojisi vard›r.c. Etik, ahlaki de¤erlere iliflkin aç›k uçlu sorular sorarve cevaplar› yorumsald›r.d. Etik felsefenin dört temel dal›ndan birisidir.e. Ahlaki normlar›n, hukuk kurallar› gibi normatifsistemlerin temelleri etik taraf›ndan sorgulanabilir.2. ‹lkeci yaklafl›ma göre, afla¤›dakilerden hangisi biyoeti¤intemel ilkelerinden biri de¤ildir?a. Özerkli¤e sayg›b. Adaletc. Eflitlikd. Yararl›l›ke. Zarar vermeme3. Kan vermek için bir hastan›n kolunu açarak uzatmas›etik aç›dan afla¤›dakilerden hangisine örnektir?a. Sözsüz iletiflimb. Beden dilic. Belgelenmifl onamd. Sözsüz oname. Teslimiyet durumu4. Afla¤›dakilerden hangisi “denklefltirici adalet” kavram›ile ilgili de¤ildir?a. Hukuki iliflkide taraflar›n farkl› muamele görmesiniengeller.b. Adaletin simgesel gösteriminde ifade edilir.c. Hak paylaflt›rmada taraflar› eflit görmektedir.d. Bu adalet yaklafl›m› mutlakt›r.e. Uygulama alan› genifltir.5. Sa¤l›k bilimlerinde s›n›rl› kaynaklar›n da¤›t›m›ndaafla¤›daki kavramlardan hangisi çok önemlidir?a. Özerkli¤e sayg›b. Adaletc. Gizlilikd. Zarar vermemee. Yarar sa¤lama6. I. BiyolojiII. T›pIII. EtikEn genifl anlamda biyoetik konusunun kapsam›ndayukar›dakilerden hangileri yer al›r?a. Yanl›z Ib. Yanl›z IIc. I ve IId. I ve IIIe. I,II ve III7. Afla¤›dakilerden hangisi t›p eti¤inin h›zl› teknolojitransferi nedeni ile yüzyüze geldi¤i yeni sorun kümelerindenbiri de¤ildir?a. Hasta s›rlar›na sayg› duyulmas›b. Embriyo (cenin) dokular›n›n kullan›l›p kullan›lmamas›c. Doku ve organ aktar›m›d. Kiral›k anne ve sperm donörlüklerie. Rekombinan genetik uygulamalar8. Afla¤›daki yaklafl›mlar›n hangisi utilitarian özelliktedir?a. Eflitlikçi yaklafl›mb. Yararc› yaklafl›mc. Liyakatç› yaklafl›md. Disiplinleraras› yaklafl›me. Deotolojik yaklafl›m9. Afla¤›dakilerden hangisi eti¤in tan›m›d›r?a. Biyolojinin sadece iyi de¤erleri ele alan koludur.b. T›p ve biyolojinin kötü de¤erlerini ele alan koludur.c. T›bb›n sadece iyi de¤erleri ele alan koludur.d. Felsefenin iyi ve kötü de¤erleri ele alan koludur.e. Felsefenin sadece iyi de¤erleri ele alan koludur.10. Araflt›rma materyali olan hayvanlar›n esenli¤ine veçevrenin etkilenmemesine özel bir özen gösterilmesiafla¤›daki bildirgelerin hangisinde dile getirilmifltir?a. ‹nsan Haklar› Bildirgesib. Lizbon Bildirgesic. Helsinki Bildirgesid. Frans›z ‹nsan ve Yurttafl Haklar› Bildirgesie. Sa¤l›k Bakanl›¤› Bildirgesi