3 - Anadolu Üniversitesi

K ‹ T A PK ‹ T A P1. Ünite - Toplum ve EtikOrtaça¤ “yaflama anlay›fllar›nda” da Ne için? Ya da Neden? Sorusu yan›tlan›yordu.Neden maddeye, bedene karfl› ruhumu yüceltece¤im, böyle yaflamam nedenisteniyor? Sorunun karfl›l›¤› kurtulufl oluyordu. ‹nsan bu dünyaya düflmüfl kirlenmifltive günahlar›ndan ar›nmas›, bunun için de kilisenin gösterdi¤i biçimde yaflamas›gerekiyordu. Ayr› deyiflle Ortaça¤ yaflama anlay›fllar› da insanlara kurtuluflkapsam›nda mutlulu¤u öneriyordu. Mutluluk bu dünyadaki yaflama ile “öbür dünyada”sa¤lanacakt›. Ahlak›n amac› dinsel bir yaflama ile ulafl›lacak mutluluktu.Böylece, Ortaça¤’da da di¤er befl sorunun yan›t› alt›nc› soruya göre veriliyordu.Rönesans ile bu durum de¤iflmedi, yaln›zca öte dünyadaki de¤il, bu dünyadakimutluluk önem kazanmaya bafllad›. Üzerinde yaflad›¤›m›z dünya, bu dünyan›ntan›nmas›, bilinmesi, ona egemen olunmas› ve yaflamam›z› orada düzenlememizön s›raya ç›k›yordu. Bilimlerin do¤up geliflmeye bafllamalar›, 17.yüzy›lla birlikte bilimleredayanarak geliflen teknik bulufllar insan› dünyaya ve dünyadaki yaflamayadaha çok ba¤›ml› k›lmaktayd›. ‹nsan yaflam›, yaflamay› kuran, düzenleyen de¤erler,ahlak, toplum anlay›fl› Ortaça¤’da teolojik esaslara göre düzenlenirken 17. yüzy›lve sonras›nda akla, do¤aya, somut gerçekliklere, evrensel yasalara göre yap›-land›r›lmaya bafllanm›flt›. “Ayd›nlanma ça¤›” bu süreçte ortaya ç›kt›.Ayd›nlanmay› yaratan geliflmelerin “y›k›m›” da haz›rlad›¤›n› insanl›k ancak pekçok ac› olay› yaflad›ktan sonra farkedebildi. Bilimsel geliflmeler, teknolojik at›l›mlarher türlü de¤erin, her ahlak›n k›r›ld›¤›, önemsizleflti¤i ve insan›n ilkel, sald›rgan,barbar yan›n› gündeme getiren savafllar›n da her türlü boyutunun büyümesineneden oldular. 20.yüzy›l savafllarda ölenlerin milyonla dile getirildi¤i ça¤ oldu.Bunun sonunda ayd›nlanma ile bafllayan “Modern ça¤” ya da modernite yeriniumursamazl›¤a b›rakmaya bafllad›. Ahlaka karfl›, onu önemsemeyen, hatta d›fllayanve “immoralizm” ad› verilen anlay›fllar insan yaflamas›n› yönlendirmeye bafllad›lar.So-nunda “postmodernizm” yaflamay› bireylere parçalayan geliflmeleri getirdi.Art›k ahlak de¤erleri kiflilere özgüydü ve isteyen kendi istedi¤ini, istedi¤i gibiyapma gücünü buluyordu. Bu noktada insan›n yaflamas›ndaki en büyük ihtiyaçlar›ndanbiri tüm a¤›rl›¤› ile ortaya ç›kt›: Ahlak.Ahlak ihtiyac› yaln›zca yaflaman›n bütünü için de¤il, özellikle SIRA günümüzde S‹ZDE uzmanlaflmalar›nyo¤unlaflmas›na paralel olarak yaflaman›n yaflaman›n de¤iflik alanlar›için de gereklidir. ‹nsan yaflam›n›n aile, sa¤l›k, güvenlik, bilgi, ticaret, vd alanlar›nda,o alanlardaki eylemlerin amac›na, gerçekleflme koflullar›na, önemine göreDÜfiÜNEL‹Mkendilerine özgü “ahlak” olufltururlar. Bunlara genel bir deyiflle Deontoloji ad› verilmektedir.SORUAhlak ve deontoloji benzerlikler tafl›malar›na karfl›n fark›l›klar› olan D‹KKAT kavramlard›r.SORUD‹KKAT21Jeremy Bentham (15 fiubat1748 - 6 Haziran 1832):‹ngiliz filozof, hukukçu vetoplum reformcusu. Faydac›-l›¤›n kurucusu olarak da biliniyor.Hayvan haklar›n›nilk savunucular›ndand›r SIRA S‹ZDE veliberalizmin gelifliminde büyükkatk›da bulunmufltur( Bknz. http://tr.wikipedia.org/wiki/Jeremy_Bentham).DÜfiÜNEL‹MSIRA S‹ZDEAhlak ve etik aras›ndaki temel farklar nelerdir?SIRA S‹ZDEDeontolojiSIRA S‹ZDESIRA S‹ZDEAMAÇLARIMIZDÜfiÜNEL‹MKavram›n kökünde bulunan Deon=Ödev, Logos=Bilgi, Bilim, Yasa, Ak›l,Söz anlamlar›nagelmektedir. Deontoloji kavram› ‹ngiliz düflünürü Jeremy Bentham’›nDÜfiÜNEL‹MAMAÇLARIMIZölümünden iki y›l sonra 1834’de sonra yay›nlanan kitab›n›n ad›d›r: K SORU ‹ T ADeontology P orK SORU ‹ T A Pthe Science of Morality (Ödev bilgisi ya da Ahlak Bilimi). Bu kitapta Bentham “eti-¤i” ödev kavram›nda temellendirmekle; “Ahla¤›” da ödev ile s›n›rlamak istemektedir.Kitab›n ad›ndan hareket edersek ödev bilgisi bir ahlak bilimi TELEV‹ZYON yani etik olarakTELEV‹ZYOND‹KKATD‹KKATele al›nmaktad›r.SIRA S‹ZDESIRA S‹ZDE‹NTERNET‹NTERNETAMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ6