3 - Anadolu Üniversitesi

84 T›bbi Laboratuvar Eti¤iA MAÇ4Power Cobbe” kuruldu. Bu derneklerin çal›flmas›sonucu ‹ngiltere’de “Royal Commission” oluflturulduve”Hayvanlara ‹nsanc›l Davranma Yasas›”adl› ilk etik yasay› yapt›. Bu yasa ile “Canl›hayvanlar üzerinde yap›lacak denemelerin ancakEyalet Sekreterli¤inin kontrolü ile, anestezialt›nda ve yaln›zca yararl› bilim için yapabilece-¤i” karara ba¤lanm›flt›r. Bundan sonra Avrupa k›-tas›nda ve Amerika Birleflik Devletlerinde konuylailgili çok say›da dernek kurulmufltur. Gerekderneklerin ve kamuoyunun bask›lar›, gereksebilim insanlar›n›n hassasiyetleriyle bu konuyla ilgiliçal›flmalar yo¤unlaflm›fl ve çeflitli ülkelerdebirçok yasa ç›kar›lm›fl ve uluslar aras› anlaflmalaryap›lm›flt›r. 1959 y›l›nda Russell ve Burch’un yay›mlad›¤›“The Principles of Humane ExperimentalTecnique” adl› kitab›n içindeki öneriler adetabu alandaki kutsal kitap oldu. Onlar›n kitaptakiönerileri art›k günümüzdeki yasalar›n yönetmeliklerinözünü oluflturmaktad›r. Bu kitab›n önerileri“3R kural›” olarak özetlenebilir.Hayvan deneylerinin günümüzde olmas› gerekendurumunu tan›mlamak;3R Kural› etkin ve yayg›n biçimde kullan›lmal›,biyomedikal alanda kullan›m› bu gün için vazgeçilmezolan “deney hayvanlar›ndan” olabileceken yüksek verim ile yararlan›lmal›d›r. Bunun içindünyada ve ülkemizde çeflitli yasal düzenlemeleryap›lm›fl durumdad›r ve halen de bu düzenlemeleredevam edilmekte ve uygulamada bu düzenlemeleringerekleri olan organizasyonel kurumve kurulufllar oluflturulmaktad›r. Bu ba¤lamda,hayvan deneyleri giderek yayg›nlaflan bir uygulamayap›lacak hayvan deneyi için “etik kurulonay›” almakt›r. Birçok geliflmifl ülkede oldu¤ugibi bizim yasa ve yönetmeliklerimizde de deneyhayvanlar›yla do¤rudan u¤raflacak kiflilerin mutlakahayvan deneyleri etik kurullar› taraf›ndanaç›lan kurslara kat›l›p, baflar›l› olarak oradan birsertifika almalar› flart koflulmufltur. Bu sertifikayasahip olmayan kiflilerin etik kurullara proje sunmalar›bile mümkün olamamaktad›r. Tüm bu uygulamalar›nyayg›nlaflarak daha da köklü bir durumaulaflmas› gerekmektedir.A MAÇ5A MAÇ63R kuram›n›n anlam›n› aç›klamak;3R kural›, R harfiyle bafllayan 3 ‹ngilizce kelimedenoluflmufltur. Bunlar “Reduction”, “Refinement”,“Replacement” dir. Reduction’›n kelimeanlam› “indirgeme”, “azaltmad›r”, bizim konumuzdaise araflt›rmalarda olanak oldu¤unca enaz say›da hayvan kullanarak en iyi sonuca varmailkesini ifade eder. Bu maddeye uyma gayreti biryanl›fl anlamaya neden olabilir ve araflt›r›c›lar reduction’adikkat edeyim derken, istatistik hesaplariçin gerekli say›lar›n alt›na inebilirler. Bu hatanedeniyle sonuçlar bilimsellikten uzaklafl›r veyay›na dönüflemez, deneyde kullan›lan hayvanlarbofla tüketilmifl olur. Araflt›rmalar da az hayvankullan›lmas›n›n özü, deney ve testlerde “boflyere hayvan tüketmemektir”. Refinement kural›-n›n içerdi¤i anlam hayvanlar›n do¤umlar›ndan,deneylerde kullan›mlar›n›n sonland›r›lmas›na kadargeçen süreçte rahatlar›n› (animal wellfair) vemümkün oldu¤u kadar az ac› duymalar›n› sa¤lamakiçin önlemlerin al›nmas› gereken yöntemlerolarak özetlenebilir. Replacement, “yerine baflkabir fley koyma” anlam›na gelir. Bu maddeye göre,araflt›rma ve biyolojik testlerde mümkünseomurgal› hayvanlar yerine baflka fleylerin kullan›lmas›tercih edilmelidir. Bu amaçla deney hayvanlar›n›nyerine çeflitli olanaklar (omurgas›zhayvanlar, tek hücreli hayvanlar, hücre ve dokukültürleri gibi) önerilmektedir.Hayvan deneylerine alternatif olarak önerilenyöntemleri saymak;Hayvan deneylerine alternatif olarak önerilenyöntemler flunlad›r: Doku ve organ kültürleri,Omurgas›z hayvanlar›n kullan›lmas›, Embriyonluyumurtan›n kullan›lmas›, Bir hücrelilerin kullan›lmas›,Bilgisayar ve veri bankalar›n›n kullan›lmas›,Matematik yöntemler, Gönüllü insan kullan›m›ve epidemiyolojik çal›flmalar, E¤itimde yapaymodellerin ve filmlerin kullan›lmas›. Bu alternatifyöntemlerin hepsinin kendine göre avantajve dezavantajlar› ile belirli limitasyonlar› vard›r.Bu limitasyonlar nedeniyle baz› alternatifyöntemlerin kullan›labilirlik ve geçerlik düzeyleris›n›rlanmaktad›r.