3 - Anadolu Üniversitesi

130 T›bbi Laboratuvar Eti¤iA MAÇ4Fikri mülkiyetler ve telif haklar› konusunu tart›flmak;Geçmiflte fikri mülkiyet haklar›, sadece fikri haklarkonusunu oluflturan haklar›n s›n›rlar›n›, uygulamabiçimini ve ihlal durumunda yapt›r›mlar›belirleyen yasal düzenlemeler ve etik ilkeler iletan›mlanmaktayd›. Günümüzde ise, hak konusueser, ürün ve hizmetlerin, toplumsal geliflme veekonominin ana dinami¤i haline gelmesine ba¤l›olarak biliflim, bilgi üretimi, yarat›c›l›k, yenilikçilikve rekabet edebilirlik süreçlerini de içinealan multidisipliner (disiplinler aras›) bir yap›yakavuflmufltur. Süreçlerin say›s›n›n artmas› ve kapsam›n›ngenifllemesi nedeniyle art›k sürecin heraflamas›nda “veri koruma” önlemleri yasal flemsiyeyekavuflturulmufltur. Dolay›s›yla daha geniflkapsaml› ifadesiyle “veri koruma” art›k günümüzdestratejik bir konum tafl›maktad›r. T›bbi laboratuvarlarise rutin çal›flmalar yan›nda araflt›rmalaryapmaktad›r. Yay›n ve patent bu tür laboratuvarlar›nça¤dafl bilimsel faaliyetleri aras›ndayer almaktad›r. Hem bilimsel araflt›rma sürecindehem de onun sonucu olan yay›n ve patent haz›rlanmas›ndauyulmas› gereken etik ilkeler ve yasaldüzenlemeler mevcuttur. Bas›m yoluyla veyainternet gibi kitle iletiflim araçlar› ile ço¤alt›lanbir rapor türü olan yay›nlarda “fikri mülkiyet haklar›na”özellikle dikkat edilmesi gerekmektedir.Araflt›r›c›lar, kendi yaz›lar›nda kaynak göstermeden“küçük al›nt›”, yazar ve/veya yay›nc›n›n yaz›l›izni olmadan “büyük al›nt›” yapmamal›ve/veya baflka yazarlara ait görsel materyalleri(resim, çizelge, grafik vs) kullanmal›d›r. Patentleriçin de benzer hususlar geçerlidir.A MAÇ5Yay›n konusunda ortaya ç›kan etik ihlalleri tan›mlamak;Daha önce de yay›nlar konusunda “en önemlietik ihlallerin” bilimsel yay›nlarda oldu¤u belirtilmiflti.Di¤er yay›n türlerinde de benzer etik problemlerile karfl›lafl›lmaktad›r. Bilimsel yay›nlar, bilimselaraflt›rmalar›n “meyvesi” olan sonuçlar› içermekteve bu sonuçlar insanl›¤›n evrensel bilgi birikiminekatk› sa¤lamaktad›r. Bu nedenle, araflt›rmasürecindeki herhangi bir etik problem yay›nlarave dolay›s›yla bu insanl›k miras›na olumsuzkatk›lar› olmaktad›r. Bilimsel araflt›rman›n belirtilenflu temel niteliklerinden baz›lar›ndaki sapmalar,genellikle küçük ya da büyük etik problemlerolarak karfl›m›za ç›kmaktad›r: Olgusall›k,gözlemsellik, denencellik (deneysellik), sistemlilik,gerçekleme (tekrarc›l›k), alenilik, nesnellik(Objektiflik), görelik (izafiyet), do¤ruluk, sadelik(yal›nl›k), mant›ksall›k, ifllevsellik (fonksiyonellik),seçicilik (selektiflik), genelleyicilik, özgünlük(orijinallik), geliflmecilik, sosyallik. Bunlar›nyerine getirilmesi ayn› zamanda “etik” ve “deontolojik”yükümlülükleri oluflturmakta, yerine getirilmemesiise ço¤u durumda “etik” ve “deontolojik”sorunlar oluflturmaktad›r. Bu özelliklerin d›-fl›nda, ne yaz›k ki yukar›da say›lmayan, ancak birçok bilim insan› taraf›ndan paylafl›lan temel birbilim eti¤i kural› vard›r: Bilim insanl›k yarar›naolmal›d›r. Dünyadaki birçok bilim insan› bu temelbilim eti¤i kural›n› benimsemifl olmakla birlikte,ne yaz›k ki bu kural› benimsemeyen biliminsanlar› ve bilim uygulamalar› da vard›r. Salt yay›nlanmaaflamas›n› ilgilendiren” etik problemlerise masaüstü yay›nc›l›k (uydurma yay›n), dilimleme(salamlama, tekrarlama), afl›rma (h›rs›zl›k, intihal,plajiarizm) olarak bilinmektedir.