3 - Anadolu Üniversitesi

2. Ünite - T›p ve Etikbu de¤erlerin neden yaflam›m›zda önemli olduklar›n› aç›klamaya yönelik tart›flmalaryürütülmüfltür. Felsefenin iyi ve kötü de¤erleri ele alan koluna “etik” ad› verilir.Etik, Yunanca “Ethos” sözcü¤ünden gelmektedir. Onu, “ahlak kuram›” ya da“teorik ahlak” diye basitlefltirilebiliriz. Etik; binlerce y›ld›r ‹yonyal› düflünürlerdenbu yana, “iyi” ve “do¤ru” kavramlar›n›n ne oldu¤unu, “evrensel iyi”, “evrensel do¤ru”bulunup bulunmad›¤›n› ve bunlara ulafl›l›p ulafl›lamayaca¤›n› araflt›ran bir zihinselçabad›r. Ontoloji, epistemoloji ve estetik gibi, etik de felsefe etkinli¤inin temelalanlar›ndan birisidir. T›p uygulamas› içinde etkinlik gösteren ve t›ptaki de¤ersorunlar›n›n ele al›nd›¤› alan da “t›bbi etik” ya da “t›p eti¤i” olarak adland›r›lmaktad›r.Temel t›p, koruyucu hekimlik, klinik t›p gibi, t›bb›n bütün alanlar›nda ortayaç›kmas› olas› de¤er sorunlar› t›bbi eti¤i ilgilendirmektedir.“Ahlak”, Türkçe’de çok eskiden beri kullan›lan Arapça bir sözcüktür. Ahlak ileayn› kökten türeyen “hâlk etmek” (yaratmak), “hulk” ise (yarad›l›fl) anlam›na gelmektedir.Bu ba¤lamda ahlak yarad›l›fltan getirilen huy özellikleri biçiminde de¤erlendirilmifltir.Toplumu oluflturan bireylerin birbirlerinden çok farkl› kiflilik özelliklerinesahip olduklar› gözlemlenerek bunlar ahlak ad› alt›nda ele al›nm›fl, genetikbir tak›m özelliklere ba¤l› sergilenen sosyal davran›fllar da ahlak ya da onun birgöstergesi gibi benimsenmifllerdir. Zamanla sözcü¤ün Türkçe’deki anlam yükü de-¤ifliklik göstermifl ve “bireyin sosyal de¤erleri” anlam›nda kullan›lm›flt›r. Bir baflkadeyiflle dilimizde ahlak bir yandan kiflinin sonradan edindi¤i tutum ve davran›fllariçin kullan›l›rken, öte yandan toplumun benimsedi¤i de¤er sistemlerinin de ad› olmufltur.‹ngilizce’deki “Ethics” ve “Morals” sözcükleri ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda Türkçe’dekisözcü¤ün genifl bir anlam yüküne sahip oldu¤u görülmektedir. Böylecepek çok Bat› dilinde “moral” ve “etik” olarak iki ayr› sözcükle ifade edilen her ikifarkl› anlam› biz Türkçe’de yaln›z “ahlak” sözcü¤ü ile karfl›lamaya çal›flmaktay›z.Belki de bu nedenle genifl kapsaml› bir tek sözcük yerine, dilimize girmifl yabanc›karfl›l›klar›n› ayr› ayr› kullanmak, flimdilik daha do¤ru olacakt›r. Yukar›da dile getirdi¤imizkavram kargaflas›, benzer biçimde, “t›bbi etik” ve “t›bbi deontoloji” aç›-s›ndan da yaflanmaktad›r.31‹yonya (Yunanca: Ionia);Anadolu’da bugünkü ‹zmirve Ayd›n illerinin sahilfleridine Antik Ça¤’da verilenadd›r.B‹YOET‹K NED‹R?Bu terime ilk kez yetmiflli y›llarda, Amerikal› bir biyolog olan Renselaer Potter’inkitab›nda rastlamaktay›z: “Biyoetik, Gelece¤e Uzanan Köprü” ad›n› tafl›yan bu kitapfelsefenin temel alanlar›ndan biri olan etik ve onun kifliler aras›ndaki iliflkileri konuedilen niteli¤inden öncelikle söz edilerek ard›ndan birey-toplum iliflkisi, ard›ndanda ekosistem ile bireyin iliflkisi kavramsal düzeyde ele al›nmaktad›r.“Etik” bireyin içinde yaflad›¤› toplumla, devletle iliflkilerini, eylemlerini “iyi-kötü”,“do¤ru-yanl›fl”, “onaylan›r-onaylanmaz”, düflüncelerine göre ele al›rken “biyoetik”nas›l bir tan›ma sahip olacakt›r? Biyoeti¤in çeflitli düzeylerde tan›mlanmas›ve alan s›n›rlar›n›n belirlenmesi olanakl›d›r. Örs’e göre;1- Dar çerçevede biyoetik t›p u¤rafl›nda ortaya ç›kan de¤er sorunlar›n› belirleyen,tart›flan ve çözüm önerileri sunan, yeni normlar arayan disiplinleraras›yaklafl›m› benimsemifl bir akademik aland›r.2- Daha genifl bir çerçevede biyoetik tedavi edici hekimlik uygulamalar›nda yada t›p araflt›rmalar›nda ortay ç›kanlar d›fl›nda, t›bb›n temel t›p ve koruyucuhekimlik alanlar›ndaki de¤er alanlar›ndaki de¤er sorunlar›n› da kapsam›naalmaktad›r. Bu kapsam›yla T›bbi Etik karfl›l›¤› olarak ele al›nabilecektir.3- Biraz daha geniflletilmifl bir anlam yükü ile biyoeti¤in yukar›daki kapsam›nalaboratuvar hayvanlar›na karfl› sorumlulu¤umuzu da eklemek söz konusudur.