Download (996Kb) - Süleyman Demirel Üniversitesi

Ombudsman kurumunun tarihçesine bakıldığında kurumun çekirdeğini oluşturan ilkyapının Osmanlı dönemine kadar uzandığı görülmektedir. 359 Kökleri Osmanlıya kadar uzananve Ombudsman denetim sisteminin kaynağı kabul edilen ve Osmanlı Devlet düzeni içinde yeralan şeyhülislamlık kurumunun, siyasi sorumluluğu yoktu. Ama yargıyı ve idareyi gözetimaltında tutma işlevi bulunmaktaydı. Şeyhülislam yürütme organı içinde yer almıyor, daha çokAnayasa yargısı gibi çalışıyordu. Yani kendisine başvurulduğunda görüşünü ve kararınıbildiriyordu 360Anadolu Selçukluları’nda, en yüksek ilmiye rütbesinin sahibi olan “Kadı’ul-Kudat” lıkmakamı, Memluklular’da “Divan al-Mazalim” veya “Dar al-Adl” adıyla anılan vehükümdarların haftada iki gün, halkın davalarını ve devlet memurlarıyla ilgili şikâyetleridinlediği bir divan bulunmaktaydı. 361İslâm devletinin büyümesi ve işlevlerinin artması ile bu örgütlenme gelişmiştir. Bubüyüme sonrasında ise valiler başka yargıçlara yakınmaları inceleyecek yetki devretmeyöntemini seçmişlerdir. Dolayısıyla olağan yargıçlar yanında valilere karşı yaptıklarıyakınmaları hükme bağlayan uzmanlaşmış yargıçlar oluşturulmuştur. Böylece yakınmayargıcı İslâm devlet sisteminin temel özelliği haline gelmiştir. 362İsveç’te Demirbaş Şarl tarafından oluşturulan kurumun, bu günkü anlamdaOmbudsmana dönüşmesi Napolyon Savaşları sırasında İsveç’in bir kez daha Ruslarayenilmesinden ve bir darbe ile Kral IV. Adolf’un tahttan uzaklaştırılmasından sonra 1809Anayasası ile gerçekleştirilmiştir. 363Yerel otoritelerin yetkilerini sınırlandırmak amacıyla oluşturulan Ombudsman, 364ülkede demokrasinin yerleşmesiyle yasama organı adına yürütme ve buna bağlı çalışan tüm359 Osmanlı yönetimindeki Osmanlı Baş Yargıcı’nın Ombudsman kurumuna benzer biçimde örgütlendirilmiş,“Kadı’ul-Kudat” olarak bilinen bürosu bulunmaktaydı. İslâm adalet sisteminin önemli bir parçası olan bubüronun Ombudsman kurumuna esin kaynağı olduğu düşünülmektedir. Demirbaş Şarl (XII. Charles) 1709yılında Ruslara yenilmesinin ardından Osmanlı imparatorluğu’nda sığınmacı -konuk- olarak yaşadığıdönemlerde (1709-1714) bu sistemden etkilenmiştir. Osmanlı Baş yargıcının temel görevi; İslâm Hukukubağlamında, Sultan dahil olmak üzere tüm kamu görevlilerinin ve halkın birbirleriyle veya devletle olanilişkilerini düzenlerken hukuk kurallarının adaletli bir şekilde uygulanmasını güvence altına almaktır. Aynızamanda, halkı memurların adaletsizliğine ve yetkileri kötüye kullanmalarına karşı korumaktır. Bunun yanındaBaş Yargıcın yetki alanı içinde, “Divan-ı Mezalim” ya da “Muhtasib” adıyla “Yakınmalar Kurulu” denilebilecekgeleneksel bir kurum da bulunmaktaydı. SANAL, a.g.e., s.63; PICKL, a.g.m., s.39.360 ERYILMAZ, a.g.m., s.91.361 TAYŞİ, İsmet, “Ombudsman Kurumu ve Ülkemizde Uygulanabilirliği”, Sayıştay Dergisi, Özel Sayı 25(Nisan-Haziran), s.108, 1997.362 PICKL, a.g.m., s.39,40.363 ULUER, Yıldırım, “Ombudsman (Kamu Denetçisi)”, Türkiye’de Kamu Yönetimi, Derleyen: BurhanAYKAÇ, Şenol DURGUN ve Hüseyin YAYMAN, Yargı Yayınevi, Ankara, s.470, 2003.364 TORTOP, Nuri, “Ombudsman Sistemi ve Çeşitli Ülkelerde Uygulanması”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt No31, Sayı 1 (Mart), s.3, 1998.