Download (996Kb) - Süleyman Demirel Üniversitesi

Abbasiler döneminde kurulmuş olan bakanlık büroları arasında yer alan, posta,istihbarat, ulaştırma ve gizli teftiş işleriyle uğraşan ”Divan-ı Berid” ve devlet işlerinde oluşanhaksızlıkların giderilmesi için çalışan “Divan-ı Mezalim” kurumları oluşturulmuş ve buyapılanmanın başına da ”Kadı’ul-Kudat” getirilmiştir. Anadolu Selçuklularında da eyaletkadılarının tayin ve terfisi ile görevli olan “Kadı’ul-Kudat” ayrıca mali ve idari işleridenetleyen “Divan-ı İşraf” adı verilen benzer bir ofis de oluşturulmuştur. 78Bizans İmparatorluğunda kent yönetimlerinde yer alan loncalar ve ticaret erbabınınfaaliyetlerini kontrol eden, iktisadi hayata yön veren bütün geleneksel toplumlardaki gibi şehiryöneticileri ve kolluk kuvvetleri de bulunuyordu. Bizans esnafının teftişinden sorumlu”agoranomos” ve ekmekçilerin kontrolünden sorumlu olan ”questor” Osmanlıİmparatorluğundaki ”muhtesip” memurluğuna karşılık gelmektedir. Bunun yanında her loncaalışverişte ve imalatta düzenin ve de doğruluğun sağlanması için kendi içinde sıkı bir denetimdüzeni oluşturmuş bu anlamda iç denetim faaliyetini de yerine getirmiştir. 79II. Mahmut döneminden sonra Osmanlı Merkezi Hükümet Örgütünde Avrupaörneğine uygun olarak bakanlıkların kurulmaya başlanmasıyla, bu kuruluşların ilk çekirdeğinioluşturan yazışma ve özlük şubeleri arasında teftiş birimlerine de yer verilmiştir. Bubirimlerdeki iş ve işlemlerin yürütülmesi ile görevlendirilenlere müfettiş denmiş, budönemden sonra da Türk Kamu Yönetiminde denetleme hizmetlerinin bağımsız bir birimtarafından yürütülmesine başlanmıştır. 80Gelişimini yıllar boyu sürdüren denetim sanayi devrimi sonrasında bugünkü niteliğinekavuşmuştur. İşletmelerdeki hacim artışı ve karmaşıklığına paralel olarak denetçinin işlevigenişlemiş, kamu denetiminin kapsamı da buna paralel olarak genişlemiştir. Denetçiler sadecehesapların doğruluğu üzerine rapor sunmakla kalmayıp, devlet gelir ve giderlerinin kanunlara,kurallara ve muhasebe ilkelerine uygunluğunu incelemeye başlamışlardır. 81Sanayi Devriminden sonra kurulan işletmeler ise hesap hilesi, hata ve suistimalyapılmasını önlemek için denetçiler istihdam etmiştir. Bu aşamada denetim özellikle İngiltereve Amerika olmak üzere hükümet kademesinde yasama organlarınca da tanınmayabaşlamıştır. 8278 ORTAYLI, İlber, Türkiye İdare Tarihi, Doğan Basımevi, Ankara, s.38, 70, 1979.79 ORTAYLI, a.g.e., s.24,48,201.80 ERDEM, Osman, “Türk Teftiş Sistemine Genel Bir Bakış”, I. Teftiş Semineri, Türk Teftiş Sisteminin Bugünüve Geleceği, Denetde Yayını, Ankara, s.14, 1988’den aktaran Ulvi SARAN, a.g.m., s.964.81 KUBALI, a.g.m., s.33.82 ÖZER, a.g.m., s.30.